SIGURIMI BUJQËSOR – INDEX DHE TRADICIONAL

Kultivimi i pemëve të ndryshme ka qenë traditë e fermerëve kosovar, por viteve të fundit është rritur numri i personave të cilët ngrisin plantacione me pemë, në mesin e tyre edhe plantacione me kulturën e dardhës. Sipas raportit të Gjelbër të publikuar nga MBPZHR, sipërfaqet e mbjellura me kulturën e dardhës gjatë vitit 2022 ishin 629 ha, me një rendiment prej mbi 9 tonë për hektar por, pavarësisht kësaj prodhimtarie, në Kosovë, ende në vend importohet sasi e konsiderueshme e dardhës.

Çfarë është Psilla e Dardhës?

Psilla e dardhës është një dëmtues i përhapur në Evropë, që shkakton dëme të konsiderueshme ekonomike në rajonet ku kultivohet dardha. Insekti i vogël Cacopsylla pyri përbën një problem serioz edhe për fermerët kosovarë, duke ndikuar negativisht në cilësinë dhe sasinë e frutave. Ndjeshmëria e pemëve ndaj psillës rritet veçanërisht në plantacione me dendësi të lartë të bimëve, përdorim të tepërt të plehrave, dhe ujitjes së pakontrolluar. Këta faktorë krijojnë kushte të favorshme për zhvillimin dhe përhapjen e këtij dëmtuesi.

Cikli jetësor i Psillës së Dardhës

Psilla e dardhës ka disa brezni në një vit ku dimëron si insekt i rritur, i cili lëshon vezët, që vendosen në fillim të pranverës, kryesisht në pjesën e re të bimëve. Pas daljes nga veza, larvat ushqehen me lëngjet e bimës, duke shkaktuar dobësim të pemëve. Insektet e rritura mbijetojnë gjatë dimrit dhe fillojnë ciklin e ri në pranverë. Më vonë gjatë verës, vezët vendosen pranë gjysmave të gjetheve, në bishtin e gjetheve dhe në sythat e luleve.

Simptomat e infektimit

• Psilla ushqehet me lëngjet e gjetheve dhe degëve, duke shkaktuar tharjen e tyre. Kjo shpesh çon në një dobësim të përgjithshëm të bimës.
• Zhvillimi i mykut të zi – ku psilla lëshon sekrecione të ëmbla që nxisin zhvillimin e një shtrese të zezë myku mbi sipërfaqen e gjetheve dhe frutave. Myku pengon fotosintezën, çka ndikon negativisht në rritjen dhe zhvillimin normal të bimës.
• Tharja dhe deformimi i gjetheve – Gjethet e infektuara mund të përdridhen, të bëhen të verdha dhe të bien para kohe.
• Deformimi i frutave – Frutat e dardhës që preken nga psilla, shpesh janë të deformuara dhe kanë njolla, duke ulur cilësinë dhe tregtueshmërinë e tyre.
• Rritja e populacionit të insekteve – Prania e vezëve, larvave dhe insekteve të rritura të psillës në pjesët e reja të pemës, si gjethet dhe sythet, janë një tregues i qartë i infektimit.
• Ngecje në rritje dhe dobësim i pemës – Një infektim i rëndë mund të çojë në ngadalësim të rritjes së pemës, si dhe në një rënie të ndjeshme të prodhimit të frutave.

Psilla e dardhës mbetet një kërcënim i madh për prodhuesit e dardhës në Kosovë, prandaj njohja dhe aplikimi i strategjive të integruara të menaxhimit është thelbësor për mbrojtjen e dardhës dhe kulturave tjera të faroreve. Qëllimi kryesor është sigurimi i rendimentit dhe cilësisë sa më të lartë, në kuadër të zhvillimit sa më të qëndrueshëm të këtij sektori.

Viola Xhemajli për Agro Portalin

VIDEO UDHËZUESE me temën “Përfitimet nga Bujqësia e Kontraktuar në Kosovë”

Antraknoza e specit është një sëmundje që prekë rëndë kulturën e specit dhe shkaktohet nga një grup kërpudhash brenda gjinisë Colletotrichum. Dy speciet kryesore të cilat prekin specin janë C. gloeosporioides dhe C. acutatum. Colletotrichum gloeosporioides të cilat, më shumë infektojnë frutat e pjekura, ndërsa Colletotrichum acutatum ka më shumë gjasa të infektojë frutat e papjekura. Shumë lloje të Colletotrichum infektojnë më shumë se një bimë amvise dhe shumë specie mund të infektojnë një bimë amvise të vetme. Ky patogjen përhapet përmes sporeve që ndodhen në tokë, në mbeturinat e bimëve, dhe mund të transmetohet edhe me anë të ujit ose përhapësve të tjerë.

Në Kosovë, sipas hulumtimeve shkencore të bëra në vitin 2022 është zbuluar Colletotrichum scovillei në bimët e specave të kultivuar në fushë të hapur, ku është ngritur shqetësimi nga dëmet të cilat mund të paraqiten me këtë detektim/zbulim. Hulumtimi shkencor i cekur është raporti i parë i C. scovillei për specin në Kosovë dhe Evropë. Meqenëse C. scovillei konsiderohet një patogjen sfidues që mund të rezultojë në humbje të konsiderueshme të rendimentit dhe cilësisë, dhe speci është kultura kryesore e perimeve në Kosovë, rezultatet e paraqitura në raport theksojnë se nevojiten urgjentisht masa për të siguruar kontrollin e sëmundjes në zonën e shpërthimit dhe çrrënjosjen e patogjenit, përpara përhapjes së tij të mundshme në zona të reja në Evropë. Kjo që u tha më lartë ka rëndësi për shkak se dihet edhe nga vitet e kaluara se Antraknoza ka bërë dëme të konsiderueshme, me fokus në kulturën e specit. Në vitin 2016 sipas burimeve të ndryshme është raportuar të ketë shkaktuar dëme goxha të mëdha. Kjo sëmundje fillimisht e ka prekur specin e kuq, ku nëse e marrim në bazë të përqindjes së asaj që është mbjellë ka bërë mbi 10 milionë euro dëme dhe dëmet konsiderohen që të jenë mbi 60% të sipërfaqes së kultivuar. Pra, edhe në Kosovë Antraknoza ka ndikuar që të ketë ulje të rendimentit përfundimtar dhe kualitetit të specave të kultivuar.

Bimët amvise

Antraknoza dihet se infekton një gamë të gjerë të bimëve, ku një ndjeshmëri të theksuar kanë rezultuar të kenë kultura e specit dhe familja Solanaceae në përgjithësi. Për më tepër, këto specie mund të shkaktojnë kalbje të kurorës dhe frutave të luleshtrydhes.

Simptomat dhe identifikimi

 Të gjitha pjesët mbitokësore të bimës janë të ndjeshme ndaj infeksionit, por frutat janë më të prekura nga kjo sëmundje. Frutat e pjekura kanë tendencë të jenë më të ndjeshme, por bimët e specit mund të infektohen në çdo fazë të rritjes, si dhe pas vjeljes.

Lezionet e paraqitura në fruta janë simptoma më e zakonshme. Fillimisht, lezionet janë të vogla dhe rrethore. Ndërsa sëmundja përparon, ato bëhen shumë më të mëdha dhe zhvillojnë sporet, duke bërë që sipërfaqja e tyre të duket e lagësht. Qendrat e lezioneve mund të ndryshojnë nga ngjyrë kafe ose portokalli në kafe ose të zezë. Rrathët koncentrikë zakonisht rrethojnë lezionet. Përfundimisht, i gjithë fruti do të kalbet. Antraknoza mund të shkaktojë një infeksion latent kur është i kontaminuar; frutat e papjekura mund të mos shfaqin simptoma të sëmundjes derisa të piqen plotësisht.

Kushtet e favorshme mjedisore për sëmundjen

Patogjeni preferon temperaturat rreth 27⁰C dhe nivele të larta reshjesh dhe lagështie. Patogjeni mbijeton brenda ose në sipërfaqen e farave. Ai, gjithashtu mund të dimërojë në tokë në formën e mikrosklerotieve, të cilat janë masa shumë të vogla. Spërkatja nga shiu, bartë spore kërpudhore nga toka e infektuar, mbeturinat e bimëve dhe/ose frutat në bimët aty pranë. Shiu i tepërt mund të çojë në shkallë më të lartë të infeksionit dhe humbje të rendimentit.

Menaxhimi i përgjithshëm i Antraknozës

Menaxhimi i kësaj sëmundjeje kërkon një qasje të integruar që përfshin praktikat parandaluese dhe masat e kontrollit.

Zbatimi i teknikave të mëposhtme mund të ndihmojë në parandalimin e humbjeve për shkak të Antraknozës:

• Përdorimi i farave të certifikuara dhe të pastra në aspektin sanitar dhe që kanë vërtetësi varietore. Pra, të zgjedhni burimet e farës që janë të certifikuara ose të njohura se janë pa patogjenë për të parandaluar futjen e sëmundjes.
• Qarkullimi bimor – duhet të praktikohet qarkullimi bimor, ku duhet të konsiderohet qarkullim i kulturave të ndryshme, dhe të shmanget mbjellja e kulturave të familjes Solanaceae për 2-3 vjet. Për pasiqë dredhëza është një amvis alternativ, po ashtu kjo kulturë duhet të shmanget gjithashtu.
• Përdorimi i sistemit të ujitjes pikë-pikë – duhet të shmangen sistemet e ujitjes në formë të shiut nga lartë. Për më tepër, kufizimi i operacioneve në terren kur bimët janë të lagura do të ndihmojë në uljen e përhapjes.
• Kontrolli barojave të padëshiruara sidomos ato që i përkasin familjes Solanaceae. Të konsiderohet të bëhen herrje të rregullta ose kontrolli kimik i barojave kur ka dendësi të madhe të tyre.
• Shkatërrimi i mbetjeve të bimëve – pas vjeljes së frutave, plantacionet duhet të kositen menjëherë. Të gjitha mbeturinat bimore duhet të kthehen në tokë, për të nxitur shpërbërjen e plotë të materialit të infektuar ose të digjen mbetjet e infektuara.
• Monitorimi i shpeshtë i sipërfaqes së kultivuar për shenja sëmundjeje dhe heqja e menjëhershme e frutave të infektuara.
• Përdorimi i mulçërimit përmes plastikës së zezë ose materialeve të tjera – krijimi i një pengese midis patogjenit në tokë dhe bimëve do të minimizojë paraqitjen e sëmundjes. Alternativat ndaj plastikës së zezë përfshijnë kashtën ose mbulesën me copëza druri, përderisa këto krijojnë barrierë adekuate për të parandaluar inokulimin nga kontakti me materialin bimor.
• Drenazhim adekuat në fusha. Drenazhimi i mirë është i nevojshëm për të reduktuar lagështinë shtesë dhe akumulimin e ujit në sipërfaqet e mbjella.

Masat kimike

• Përdorimi i fungicideve. Parashikimi i kushteve adekuate të paraqitjes së sëmundjes është një ndër masat më praktike për të parandaluar sëmundjen. Përgjatë përvojave të shumta është vërejtur se fungicidet janë më efektive kur aplikohen në mënyrë parandaluese (para se të shfaqet sëmundja), veçanërisht kur kushtet janë të favorshme për zhvillimin e Antraknozës (p.sh., lagështia e lartë dhe temperaturat e ngrohta).
• Siguroni mbulim të plotë të të gjitha pjesëve të bimës, duke përfshirë pjesët e poshtme të gjetheve, ku shpesh mund të gjenden spore.
• Ndiqni gjithmonë udhëzimet e etiketës për normat e aplikimit, kohën dhe masat paraprake të sigurisë. Nëse keni të bëni me një shpërthim të rëndë ose nëse nuk jeni të sigurt për qasjen më të mirë, konsultimi me një ekspert lokal ose fitopatolog mund të ofrojë rekomandime profesionale.
• Preparatet (fungicidet) me materie aktive si: propiconazole, mancozeb+ mefenoxam (në fazat e hershme), axozystrobin+difenoconazole, mancozeb + baker etj. janë efektive nëse aplikohen në kohën e duhur dhe para shkallës së lartë të infeksionit me Colletotrichum.

Viola Xhemajli për Agro Portalin

Në Ballofc të komunës së Podujevës, në kuadër të ditëve të mjedrës, sot u mbajt ngjarja “Dita e Mjedrës,” e organizuar nga Shoqata Nacionale “Mjedra e Kosovës”. Kjo ngjarje fushore theksoi angazhimin e madh të fermerëve, interesimin e rritur për kultivimin e mjedrës, dhe përparimin në rritjen e konsumit vendor përmes bujqësisë së kontraktuar.

Ministri i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural z. Faton Peci ka thënë se Ministria e Bujqësisë e ka rritur përkrahjen e saj për këtë sektor për 70%, prej se ai e drejton këtë ministri, ndërsa ka shtuar se investimet në ngritjen e plantacioneve, ku përfshihen edhe pemët manore, zënë një vend të rëndësishëm në Programin kombëtar për bujqësi dhe zhvillim rural 2023-2027.

 “Mjedra është një frut strategjik, kultivimi i së cilës ka dëshmuar potencialin e madh për zhvillimin ekonomik të Kosovës, duke ofruar mundësi të reja për kultivuesit dhe duke kontribuar në përmirësimin e jetës për qytetarët tonë që jetojnë në zonat rurale. Kultivimi i manoreve, sidomos i mjedrës kërkon një kujdes të veçantë dhe klimë të favorshme dhe Kosova ka shumë zona të përshtashme për kultivimin e saj” ka theksuar z. Peci.

Gjithashtu, z. Georg Schnetzer, ambasador i Austrisë në Kosovë, ka thënë se kultivimi i mjedrës, është një storie suksesi për Kosovën.

“Kjo është storie suksesi në Kosovë. Kosova dhe Austria kanë një miqësi afatgjate. Mbështetja austriake për ekonomin e Kosovës mbulon sektorë të ndryshëm. Që disa vite Austria është në pesë vendet e para me investime në Kosovë. Mbështetja jonë në sektorin e bujqësisë ka qenë e vazhdueshme për vite të tëra. Nuk ka të bëjë vetëm me tokën, ka të bëjë me njerëzit. Kontributi i secilit individ është jetësor për suksesin tonë kolektiv” ka thënë ambasadori z. Schnetzer.

Ndërsa, z. Shpejtim Bulliqi, kryetar i Komunës së Podujevës, ka thënë se komuna që ai udhëheqë ka ndihmuar kultivuesit e këtij fruti në forma të ndryshme.

“Në kuadër të ndarjes së subvencioneve që japim çdo vit, prodhuesit e këtij fruti i kemi ndihmuar me fidane por edhe në forma të tjera me të vetmin qëllim që të rriten sipërfaqet e mbjellura”, ka thënë ai.

z.Kujtim Lepaja, drejtor ekzekutiv i Shoqatës Kombëtare “Mjedra e Kosovës”, ka thënë se kultura e mjedrës ka përmirësuar imazhin e bujqësisë së Kosoës në Evropë për shkak të cilësisë dhe kualitetit që është eksportuar.

“Sot është një ditë e veçantë për kulturën e mjedrës. Kultura e mjedrës na ka përmirësuar imazhin e bujqësisë në Evropë për shkak të cilësisë dhe kualitetit që është eksportuar. Kërkesat jashtëzakonisht kanë qenë gjithmonë të mëdha”, ka thënë ai.

Ndërsa, pronari i kompanisë “JONI-SH”, z. Alban Shabani në fund tha:

“Mjedra duhet të merret si shembull se si duhet të organizohet një zinxhir i vlerës, prej prodhimit deri tek procesimi dhe plasimi në tregje”.

Në këtë event morën pjesë fermerë, studentë, donatorë, përfaqësues të institucioneve publike dhe shumë akterë të tjerë të sektorit të bujqësisë.

Luledielli (Helianthus annuus L.) është një kulturë thelbësore e rritur për vajin e tij ushqimor dhe farat. Ndërsa përshtatet në klima të ndryshme, luledielli është i ndjeshëm ndaj sëmundjeve të shumta, të cilat mund të ndikojnë ndjeshëm në rendimentin dhe cilësinë. Prej sëmundjeve të cilat është e ndjeshme kultura e lulediellit, vrugu i lulediellit, i shkaktuar nga oomicetet e Plasmopara halstedii, shquhet si një nga patogjenët më shkatërrues.

Luledielli përballet me një mori sëmundjesh, kryesisht me origjinë kërpudhore, bakteriale dhe virale. Më të zakonshmet përfshijnë:

• Vyshkja nga Sclerotinia (Sclerotinia sclerotiorum)- Kjo sëmundje kërpudhore çon në vyshkje dhe kolaps të bimëve për shkak të kalbjes së rrënjëve dhe kërcellit.
• Ndryshku (Puccinia helianthi): Karakterizohet nga pustula në gjethe dhe kërcell, ndryshku mund t’i zhvesh rëndë dhe t’i dobësojë bimët.
• Kanceri i kërcellit Phomopsis (Diaporthe helianthi): Kjo sëmundje shkakton lezione të errëta në kërcell, duke dobësuar bimën dhe duke shkaktuar kancerin e kërcellit.
• Vyshkja nga Verticillium (Verticillium dahliae): Një patogjen kërpudhor i tokës që bllokon sistemin vaskular, duke rezultuar në vyshkje dhe ngecje në rritje.
• Vrugu i lulediellit (Plasmopara halstedii): Një patogjen që infekton rrënjët dhe indet sistemike, duke shkaktuar klorozë, ngecje të rritjes dhe reduktim të prodhimit të farës.

Vrugu i lulediellit (Plasmopara halstedii) – Simptomat dhe cikli i jetës

Vrugu i lulediellit manifestohet përmes disa simptomave, duke përfshirë njolla klorotike (të verdha) në kotiledone dhe gjethe, ngecje në rritje dhe infeksion sistemik që çon në vdekjen e bimës. Patogjeni paraqitet në kushte të lagështa, duke lëshuar zoospore të cilat notojnë dhe depërtojnë si të tilla ndërsa mund të mbijetoj në tokë si oospore për shumë vite, duke e bërë menaxhimin e vështirë.

Metodat konvencionale të mbrojtjes

Metoda më efektive për menaxhimin e vrugut të lulediellit është nëpërmjet kultivimit të hibrideve rezistente të lulediellit. Programet e mbarështimit (përmirësimit gjenetik) punojnë vazhdimisht për të inkorporuar gjenet e rezistencës në varietetet komerciale. Trajtimet e farave me fungicide, të tilla si metalaksil, ofrojnë mbrojtje kundër infeksioneve fillestare që mund të shkaktojnë zoosporet para se të infektojnë bimën. Qarkullimi bimor i lulediellit me kultura jo-pritëse (kultura të tjera (familja e bishtajoreve etj.) redukton inokulimin e tokës së patogjenit, duke ulur gjasat e shpërthimit të sëmundjes. Heqja e mbeturinave të bimëve të infektuara nga fusha minimizon burimin e infeksionit për kulturat e mëvonshme.

Mbrojtja kimike

Përveç mbrojtjes gjenetike dhe metodave thelbësore kulturore, sëmundja mund të kontrollohet kimikisht edhe nga fungicidet, të aplikuara për trajtimin e farës.

• Fungicidet, të aplikuara për trajtimin e farës ku, komponimi i përdorur gjerësisht është mefenoksami (ose metalaksil), por efikasiteti i këtij përbërësi aktiv është ndikuar nga shtame të ndryshme të patogjenit, shumë prej të cilave janë bërë tolerante/rezistente ndaj mefenoksamit.
• Fungicide (aplikime foliare) me materie aktive Azoksistrobina, emrat komercial të cilat gjenden në treg: Zoxis 250 SC, Legado, Quadris 25 SC, Promesa, Sinstar ;
• Fungicide kurative me materie aktive Cymoxanil, emrat komercial me të cilat gjendet në treg: Cupertine Super, Twingo.
• Fosfonatet (p.sh., Fosetyl-Al) në treg mund të gjenden me emrat komercial si: Previcur Energy 840 SL, Optix 80 Disperss, Profiler.
• Benzamidet (p.sh., Fluopicolide) emri tregtar: Infinito.
• Amidet e acidit karboksilik (p.sh., Mandipropamidi) emri tregtar: Revus

Metodat alternative të mbrojtjes

Ndërsa fungicidet kimike paraqesin shqetësime mjedisore dhe shëndetësore, metodat alternative për menaxhimin e vrugut të lulediellit po fitojnë rëndësi për shkak të qëndrueshmërisë dhe sigurisë së tyre:

Menaxhimi i integruar i dëmtuesve (IPM): Kjo qasje kombinon praktikat kulturore, biologjike dhe mekanike. Përdorimi i farave pa sëmundje, optimizimi i kohës së mbjelljes dhe monitorimi i rregullt i fushave janë pjesë e strategjive të IPM.

Kontrolli biologjik: Hulumtimi është në vazhdim për përdorimin e mikroorganizmave të dobishëm për të luftuar Plasmopara halstedii. Disa baktere dhe kërpudha janë premtuese për të ndihmuar në luftimin e patogjenit duke e tejkaluar atë ose duke prodhuar komponime antagoniste.

Përdorimi i inputeve organike: Përdorimi i inputeve organike të tokës si komposti dhe biochari mund të përmirësojë shëndetin e tokës dhe të ndihmojë në luftimin e sëmundjeve. Këto ndryshime përmirësojnë strukturën e tokës, rrisin aktivitetin mikrobik dhe mund të ulin indirekt presionin e sëmundjes.

Produkte natyrale: Ekstraktet nga bimët si Neem dhe hudhra kanë treguar veti antifungale. Këto mund të aplikohen si spërkatje në gjethe për të reduktuar ashpërsinë e vrugut të lulediellit.

Vrugu i lulediellit përbën një kërcënim të rëndësishëm për prodhimin e lulediellit në mbarë botën. Ndërsa metodat tradicionale si varietetet rezistente dhe trajtimet fungicide mbeten themelore, ka një zhvendosje në rritje drejt qasjeve të qëndrueshme dhe miqësore me mjedisin. Menaxhimi i integruar i dëmtuesve (IPM), kontrolli biologjik dhe përdorimi i inputeve organike përfaqësojnë të ardhmen e menaxhimit të sëmundjeve të lulediellit. Kërkimi dhe inovacioni i vazhdueshëm në këto fusha do të jenë thelbësore për të siguruar prodhimin e qëndrueshëm të lulediellit përballë presioneve të sëmundjeve në zhvillim.

Nga Arbnora Berisha për Agro Portalin

Djegia e hamulloreve, ndikimi në bujqësi dhe në mjedis

Pas fushatës së suksesshme të korrje-shirjeve vazhdon edhe këtë vit dukuria e djegies së hamullorëve. Kjo praktikë duhet të ritheksohet që është një praktikë tejet e dëmshme për tokën e kultivuar, ajrin dhe për shëndetin e njeriut në përgjithësi.

Në nivel të Kosovës, në vitin 2023, sipas të dhënave të Agjencisë së Statistikave të Kosovës, sipërfaqe të mbjella me grurë kanë qenë në total 67,00 hektarë. Për vitin 2024 nuk ka pasur një shifër aktuale të raportuar të sipërfaqes së mbjellur gjatë fushatës së korrje-shirjeve por, nga numri i aplikimeve për subvencione, mund të konsiderohet se sipërfaqet e përgjithshme të mbjella me grurë janë mbi 65,000 hektarë, thekson Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillim Rural. E pas korrjes së grurit vazhdon djegia e hamulloreve si praktikë e keqe, gjë që shkakton shqetësim në token e kultivuar, ajrin e ndotur dhe shëndetin e njeriut.

Edhe këtë vit, Agjencia e Menaxhimit të Emergjencave u bën thirrje qytetarëve për aktivizëm në parandalimin e zjarreve në hapësira pyjore, publike dhe private. Me hyrjen në sezonin e verës, i cili pritet të ketë temperatura të larta, rreziku për shfaqjen dhe përhapjen e shpejtë të zjarreve në sipërfaqe të hapura, malore dhe fushore rritet. Për të evituar rrezikun nga zjarri dhe për të mbrojtur jetën e qytetarëve pronën, kafshët dhe ambientin, kërkohet kujdes i shtuar për shmangien e shkaktarëve të mundshëm të zjarrit dhe lajmërimi me kohë. Zjarrvëniet e qëllimta, përfshirë djegien e hamulloreve në tokat private të kultivuara, janë vepra penale dhe sanksionohen me ligj.

Djega e hamulloreve në tokë ndikon negativisht dhe ka efekte si:

• Mund të rezultojë në humbjen e biomasës në përgjithësi.
• Rritet rrezikshmëria e paraqitjes së Agjentëve të dëmshëm biologjik, pasi shumë mikroorganizma në ajër vriten gjatë djegies. Mbytja e këtyre mikroorganizmave mund të çojë në një rritje të dëmtuesve të cilët mund të shkaktojnë sëmundje në kulturat e korrura.
• Çdo vit kur hamulloret digjen, azoti, sulfuri, fosfori, karboni organik dhe kaliumi shkatërrohen.
• Kur toka e kultivuar digjet, shkatërrohet struktura e saj dhe zvogëlohen lëndët ushqyese në tokë dhe e bën atë më pak pjellore.
• Nxehtësia krijohet pasi procesi i djegies së hamulloreve depërton në tokë, gjë që rezulton në humbjen e lagështirës dhe mikrobeve të dobishme.
• Djegia e hamulloreve është një nga shkaqet kryesore të ndotjes së ajrit e cila përkeqëson cilësinë e ajrit.
• Djegia e hamulloreve liron shumë ndotës toksikë në atmosferë, duke përfshirë gazra të dëmshëm si monoksidi i karbonit, metani, komponimet organike të paqëndrueshme dhe hidrokarburet aromatike policiklike kancerogjene.
• Djegia e hamulloreve është një kontribues i rëndësishëm në ndotjen atmosferike, duke zënë vendin e tretë pas emetimeve industriale dhe të automjeteve. Në të njëjtën kohë, globalisht, ai përbën rreth një të katërtën e djegies totale të biomasës (duke përfshirë zjarret në pyje).
• Janë vënë re disa efekte shëndetësore që rrjedhin nga ndotja e ajrit, duke filluar nga acarimi i lëkurës dhe syve deri te sëmundjet e rënda neurologjike, kardiovaskulare dhe të frymëmarrjes.
• Ndikon në rritje të temperaturës së tokës në rreth 42°C, duke zhvendosur ose mbytur mikroorganizma të rëndësishëm deri në një thellësi prej rreth 2,5 cm.
• Pengon produktivitetin në bujqësi sepse ndotësit në atmosferë çojnë në shiun acid dhe ekspozimi i zgjatur ndaj ndotjes së grimcave, favorizon rritjen e dëmtuesve ose sëmundjeve.
• Ozoni në nivelin e tokës i prodhuar nga djegia e kashtës ndikon në metabolizmin e bimës dhe depërton dhe shkatërron gjethet e saj, duke shkaktuar dëme të rënda tek bimët dhe kulturat bujqësore në të ardhmen.

Përfitimet e mos-djegies së hamulloreve dhe lënia e tyre në toka:

• Mbajtja e hamulloreve në tokë mund të ndihmojë në menaxhimin e sëmundjeve të ndryshme.
• Mbetjet e bimëve mund të jenë një mjet shumë efektiv në parandalimin e erozionit të tokës. Gjatë ngjarjeve të shiut të dendur, toka e ekspozuar ka shumë më shumë gjasa të gërryhet sesa toka që mbrohet nga mbetjet e të korrave. Kashta thith ndikimin e shiut dhe lejon që uji të depërtojë në tokë në vend që thjesht të rrjedhë, duke mbajtur me vete dheun e vlefshëm.
• Erozioni i erës, gjithashtu reduktohet shumë duke lënë mbetje të bimëve në fushë. Qëndrimi i kashtës ndihmon në ngadalësimin e shpejtësisë së erës në nivelin e tokës, duke mbrojtur sipërfaqen e tokës nga fryrja dhe bllokimi i dheut që fryn.
• Lënia e hamulloreve në fushë gjithashtu kthen në tokë lëndët ushqyese të vlefshme për rritjen e të korrave. Këto lëndë ushqyese përfshijnë karbonin, azotin, fosforin, kaliumin, squfurin, kalciumin dhe magnezin. Kur hamulloret digjen, rreth 90% e këtyre lëndëve ushqyese humbasin (Heard et. al., 2001). Si rezultat, toka kërkon sasi shtesë të plehrave për të qenë produktive, gjë që është kosto shtesë për prodhuesit.
• Së fundi, duke përfshirë ato në tokë, ju po e ktheni lëndën organike përsëri në tokë. Lënda organike lidh grimcat e tokës, duke përmirësuar strukturën e tokës. Tokat e strukturuara mirë kullojnë më shpejt dhe krijojnë shtretër më të mirë. Më e rëndësishmja, struktura e mirë e tokës përmirëson aftësinë e tokës për të dhënë ujë dhe lëndë ushqyese në të mbjellat.

Alternativë për djegien e kashtës

Në vend të djegies, hamulloret mund të përdoren në mënyra të ndryshme si ushqim për bagëtinë, pleh organik kompost, çati në zonat rurale, energji nga biomasa, kultivimi i kërpudhave, materialet e paketimit, karburanti, letra, bioetanoli dhe prodhimi industrial, etj.

Shoqata ORGANIKA më datën 28.06.2024 ka lansuar softuerin e parë për Bujqësi Organike në Kosovë. Në këtë event u bë prezantimi i përdorimit të softuerit dhe lehtësimi i proceseve të mbajtjes së shënimeve. Softueri ‘Regjistri për Bujqësi Organike-ORMS’, është softuer për mbajtjen e regjistrimeve në fermë dhe është i përshtatshëm për të gjithë fermerët, kompanitë dhe pikat grumbulluese të cilët implementojnë standardin organik, duke i plotësuar kërkesat e këtij standardi sa i përket mbajtjes së regjistrimeve. Ky softuer do të ndihmoj agrobizneset të planifikojnë aktivitetet e tyre, të masin efikasitetin e prodhimit, të zbusin rreziqet nga humbjet dhe të bëjnë parashikime rreth bizneseve të tyre. Zhvillimi i softuerit ‘Regjistri për Bujqësi Organike-ORMS’ është mbështetur nga projekti ‘Entrepreneurship Promotion’ i GIZ Kosovo. Gjatë këtij eventi, pas përfundimit të programit të trajnimit (ToT) për kultivimin organik të BMA-ve dhe grumbullimin e qëndrueshëm të PPJD-ve u bë shpërndarja e certifikatave për 12 këshilltarë të rinj të cilët përfunduan me sukses programin 32-ditor dhe trajnimet e zhvilluara në 14 module (teori dhe vizita në terren). Trajnimi i trajnerëve për Bujqësi Organike, Kultivim të Bimëve Mjekësore dhe Aromatike (BMA) dhe Grumbullim të Qëndrueshëm të Produkteve Pyjore Jo-Drusore (PPJD) u mbështet nga GIZ Kosovo (projekti Entrepreneurship Promotion) dhe CNVP Kosovo (projekti Sustainable Natural Resources for Environment and Economic Development), në partneritet me Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarise dhe Zhvillimit Rural.

Javët e fundit të muajit Qershor, në vendin tonë ishin sfiduese për sektorin bujqësor ku përpos temperaturave të larta të shënuara, breshëri shkaktoi dëme të konsiderueshme në kulturat e mbjellura. Stuhitë e breshërit mund të shkaktojnë dëme të mëdha në kulturat bujqësore, duke bërë dëme të konsiderueshme dhe duke rezultuar në humbje financiare për fermerët e prekur. Ndikimi i breshërit në kulturat bujqësore mund të jetë shkatërrues, duke çuar në rendimente të reduktuara, fruta të dëmtuara e deri në humbje të plotë të të korrave. Breshëri është një fenomen i zakonshëm meteorologjik, i cili është vazhdimisht i pranishëm me frekuencë dhe ashpërsi të lartë e duke u përsëritur dhe duke u bërë shumë më i ashpër viteve të fundit. Zakonisht ndodh në “muajt e ngrohtë të vitit”, duke filluar nga muaji maj deri në gusht. Frekuenca më e madhe e breshërit ndodh gjatë muajit maj dhe qershor, por në një kuptim më të gjerë mund të ndodhë edhe më herët, si fundi i prillit deri në fund të shtatorit – kjo ka ardhur ne shprehje edhe si rezultat i ndryshimeve klimatike, ku, dëmet nga breshëri në mbarë botën janë më shumë se 1 miliardë euro në vit. Dëmet në Kosovë tejkalojnë shumën prej një milion euro në vit. Paraqitja e breshërit në Kosovë ndryshon varësisht nga regjioni dhe ndodh zakonisht çdo 3 vite mirëpo, nganjëherë mund të paraqitet edhe 3 herë brenda muajit (Rajoni i Gjilanit) në qershor të vitit 2018. Sipërfaqet e prekura nga breshëri përfshijnë sipërfaqe dhe shirita të ngushtë dhe dëmet janë të konsiderueshme, sidomos në vreshtat, pemishtet dhe disa kultura perimore, të tilla si speca dhe domate. Breshëri ndikon në kualitet dhe shkakton humbje të rendimentit. Megjithatë, në pemishtet e mollës, breshëri shkakton më shumë dëmtime në cilësi, sesa në sasi.

Këtë vit, u raportuan dëme në shumë kultura, një shembull mund të marrim edhe dëmet që ka pësuar kultivimi i mjedrës me kultivarë pranveror (të cilët kultivarë japin fruta në llastarët dyvjeçar) në Reçan të Prizrenit, i regjion është goditur rëndë nga breshëri, duke shkatërruar prodhimin e këtij viti dhe dëmtuar llastarët e rinj për prodhim në vitin e ardhshëm. Pra, dëmet janë të dyfishta, dëmet e shkaktuara për këtë vit dhe për vitin e ardhshëm. Boronica e kultivuar gjithashtu ka pësuar dëmtime të mëdha. Dëme të tjera të raportuara përfshijnë edhe mollën, rrushin, specin, domaten etj. në të gjithë Kosovën duke shkaktuar humbje të mëdha financiare.

Dëmet e kulturave të mbjellura të shkaktuara nga breshëri mund të ndryshojnë në varësi të madhësisë dhe intensitetit të breshërit, si dhe nga faza e rritjes së tyre. Bimët e reja dhe kulturat e buta janë veçanërisht të ndjeshme ndaj dëmtimeve nga breshëri, pasi strukturat e tyre delikate mund të thyhen lehtësisht nga forca e ‘kokrrave’ të breshërit. Për shembull, një stuhi breshëri me kokrra breshëri me përmasa të mëdha mund të dëmtoj frutat, perimet, madje edhe drithërat. Përveç dëmtimit fizik, breshëri mund të ndikojë gjithashtu në shëndetin e përgjithshëm dhe produktivitetin e kulturave të mbjellura. Kokrrat e breshërit, mund të heqin shtresën mbrojtëse të gjetheve, duke i ekspozuar bimët ndaj sëmundjeve dhe dëmtuesve. Kjo i lë kulturat e mbjellura të pambrojtura ndaj infeksioneve dhe mund të çojë në një rënie të cilësisë dhe vlerës së tyre në treg. Implikimet financiare të dëmeve nga breshëri në kulturat bujqësore mund të jenë thelbësore. Fermerët investojnë burime të konsiderueshme në mbjelljen, kultivimin dhe mirëmbajtjen e kulturave të mbjellura të tyre dhe një stuhi e vetme breshëri mund të dëmtoj të gjithë investimin e tyre. Humbjet në kulturat e mbjellura bujqësore për shkak të breshërit mund të rezultojnë në ulje të të ardhurave dhe paqëndrueshmëri financiare për fermerët, duke çuar potencialisht në pasoja ekonomike afatgjata si për individët ashtu edhe për sektorin bujqësor në tërësi.

Si të tejkalohen dëmet nga breshëri?

• Sigurimi bujqësor i kulturave bujqësore ndaj breshërit luan një rol vendimtar në ndihmën për fermerët që të rikuperohen nga dëmet e shkaktuara. Duke ofruar mbrojtje financiare kundër humbjeve nga dëmet e shkaktuara nga breshëri, mbulimi i primit të sigurimit nga ana e qeverisë është një mundësi shumë e mirë për fermerët. Sidoqoftë, është e nevojshme të shtohen kultura të reja si pjesë e programit të sigurimit të kulturave bujqësore. Ndër to, duhet të shtohet boronica, por gjithashtu, duhet të shtohet edhe mbulueshmëria ndaj breshërit si faktor në kuadër të programit të sigurimit të kulturave bujqësore me potencial të lartë në Kosovë. Sigurimi ndihmon që fermerët të marrin kompensim për dëmet e shkaktuara. Me mbështetjen e sigurimit ndaj breshërit, fermerët mund të zbusin rreziqet financiare që lidhen me stuhitë e breshërit dhe të vazhdojnë operacionet e tyre pa u përballur me pengesa të rënda financiare.
• Për të minimizuar rrezikun e dëmtimit nga breshëri, fermerët mund të zbatojnë praktika dhe strategji të caktuara. Këto praktika përfshijnë instalimin e rrjetave të breshërit ose strukturave mbrojtëse që mund të mbrojnë kulturat e mbjella nga kokrrat e breshërit. Monitorimi i parashikimeve të motit dhe marrja e masave parandaluese, si vjelja e hershme ose mbulimi i kulturave të ndjeshme gjatë stuhive me breshër, mund të ndihmojnë në reduktimin e dëmeve të mundshme.

Nga Viola Xhemajli për Agro Portalin

Vizita u realizua në Shoqatën VI.P Coop. Soc. Agricola, një nga shoqatat më të mëdha në Evropë, me rreth 300 milion € qarkullim vjetor, e cila përfshin 7 kooperativa nga Latsch, Bolzano, në Tirolin Jugor të Italisë. Qëllimi i bashkimit të këtyre kooperativave ishte që të realizojnë shitjen e përbashkët me një brendi unik “Val Venosta” si dhe për përmirësimin e cilësisë së produkteve të tyre (kryesisht mollë, qershi, kajsi, pemë të imëta dhe lulelakër). Shitjen e bëjnë, në më shumë se 60 vende të ndryshme të botës. Bashkimi i këtyre kooperativave e bën shoqatën VI.P Coop një nga shoqatat më të organizuara në Evropë për prodhuesit e frutave të përmendura, duke qenë shoqata me teknologjinë më të re në botë për klasifikimin dhe kalibrimin, paketimin dhe ruajtjen e mollëve dhe produkteve të tjera. Për më tepër, kjo shoqatë është lidere në Evropë, për prodhimin e mollëve me certifikim organik (bio).

Si rezultat, në kuadër të kësaj vizite për shkëmbimin e përvojave, pjesëmarrësit nga Kosova patën mundësinë të vizitojnë edhe Kooperativën OVEG në Prato Allo Stelvio në Bolzano, ku panë të gjithë procesin e punës nga pranimi i frutave e deri te klasifikimi, kalibrimi, paketimi, ruajtja, marketingu dhe transporti. Pjesëmarrës ishin përfaqësues nga Ministria e Bujqësisë, respektivisht Departamenti për Politika Bujqësore dhe Tregje si dhe Departamenti për Shërbime Këshillimore, përfaqësues të shoqatave nacionale Mjedra e Kosovës, ORGANIKA dhe PePeKo, kooperativa RED GOLD, Kooperativa KOP, aktorët e tregut të CARITAS – kompania JONI-SH dhe Sharr Berry, si dhe përfaqësues të CARITAS-it Zvicran në Kosovë.

Nga kjo vizitë u mësuan shumë çështje lidhur me funksionimin e kooperativave, nga themelimi (min 9 fermerë mund ta themelojnë 1 kooperative) regjistrimi, ndarja e aksioneve, përgjegjësitë dhe të drejtat, kyçja e fermerëve të rinj,  zgjedhja e përfaqësuesve të kooperativave, organizimin e tregut të përbashkët, ofrimin e këshillave teknike, përmirësimin e cilësisë, certifikimin me standarde të sigurisë dhe cilësisë ushqimore, si dhe përfitime të tjera nga fondet e Bashkimit Evropian, si rezultat i bashkimit të tyre në kooperativa.

Kjo u realizua me përkrahjen e Projektit EREA të implementuar nga CARITAS SWITZERLAND dhe financuar nga ADC në Kosovë

Domatet janë ndër produktet ushqimore kryesore në mbarë botën, e të cilat janë të çmuara për përshtatshmërinë e kultivimit në të gjithë botën. Përveç sukseseve të kultivimit të domates ka edhe sfida ku, një ndër to është një kërcënim i ri i shfaqur për të sfiduar industrinë e domates, e ky është virusi ToBRFV. Ky virus, i identifikuar për herë të parë në Izrael në vitin 2014, që atëherë është përhapur në rajone të ndryshme të kultivimit të domates në mbarë botën, përfshirë edhe Ballkanin duke shkaktuar shqetësim të madh të fermerëve si dhe të studiuesve gjithashtu.

ToBRFV i përket gjinisë Tobamovirus, i njohur për aftësinë e tij për të shkaktuar dëme serioze në bimët e familjes Solanaceae, si domatet dhe specat. Ajo që e veçon ToBRFV është shkalla e lartë e infektimit dhe elasticitetit. Përhapja e këtij virusi mund të bëhet me shpejtësi përmes:

• Farave të kontaminuara,
• Mbeturinave bimore dhe
• Transmetimit mekanik, duke paraqitur një sfidë të madhe për parandalim dhe kontrollë.

Simptomat e infeksionit me ToBRFV manifestohen kryesisht në frutat dhe gjethet e bimëve të prekura. Frutat e infektuara shfaqin njolla karakteristike ngjyrë kafe, nekrotike, duke i bërë ato të papërshtatshme për konsum dhe shitje komerciale. Simptomat e gjetheve përfshijnë forma të mozaikut, zverdhjen dhe shtrembërimin e gjetheve, duke kompromentuar më tej shëndetin dhe potencialin e rendimentit të bimës.

Ndikimi ekonomik i ToBRFV nuk mund të nënvlerësohet. Bimët e infektuara përballen me ulje të tregtueshmërisë dhe humbje të rendimentit, duke çuar në pengesa të konsiderueshme financiare për kultivuesit. Për më tepër, lehtësia e transmetimit shton rrezikun e përhapjeve të mëdha, duke kërcënuar prodhimin global të domates dhe zinxhirit të furnizimit.

Strategjitë efektive të menaxhimit janë thelbësore për të zbutur përhapjen dhe ndikimin e ToBRFV. Ndër strategjitë më të mira të menaxhimit të këtij virusi mbeten:

• Parandalimi si gur-themeli i përpjekjeve të kontrollit, duke theksuar praktikat strikte sanitare,
• Përdorimi i farave të certifikuara të pa infektuara,
• Përdorimi i varieteteve të reja të cilat kanë rezistencë të shtuar ndaj virusit ToBRFV dhe
• Masat karantinore për të kufizuar futjen dhe përhapjen e virusit.

Zbatimi i qarkullimit bimor dhe ruajtja e higjienës së duhur të serrës mund të ndihmojë në uljen e rrezikut të infeksionit.

Zbulimi i hershëm është thelbësor për frenimin e shpërthimeve të ToBRFV.

Monitorimi i rregullt i bimëve për simptoma, së bashku me testimin laboratorik, mundëson ndërhyrjen e shpejtë për të parandaluar përhapjen e mëtejshme. Diagnostikimi i shpejtë i fuçizon kultivuesit të zbatojnë masa kontrolli të synuara, të tilla si heqja dhe shkatërrimi i bimëve të infektuara, për të parandaluar që virusi të krijojë një terren në fushë ose serrë.

Hulumtimi për ToBRFV vazhdon të japë njohuri të vlefshme në biologjinë, epidemiologjinë dhe menaxhimin e tij. Bashkëpunimi midis shkencëtarëve, seleksionuesve, kultivuesve dhe politik-bërësve është thelbësor për të zhvilluar varietete tolerante të domateve me tolerancë të shtuar ndaj ToBRFV dhe për të përmirësuar strategjitë e integruara të menaxhimit të sëmundjeve.

Si përfundim, virusi ToBRFV përbën një kërcënim të rëndësishëm për prodhimin global të domates, duke kërkuar përpjekje të bashkërenduara për të kuptuar, menaxhuar dhe zbutur ndikimin e saj. Duke i dhënë përparësi parandalimit, zbulimit të hershëm dhe kërkimit bashkëpunues, palët e interesuara mund të mbrojnë varietetet e domates kundër këtij virusi tinëzar dhe të sigurojnë një të ardhme të qëndrueshme për industrinë e domates.

Nga Berat Gërguri – Agronom, për Agro Portalin

Dy procese kryesore që e karakterizojnë ciklin jetësor të bimëve, janë procesi i fotosintezës dhe frymëmarrjes. Në të dy këto procese, roli i ujit është dominant me veprime të kundërta, respektivisht kur toka është e tejngopur me ujë, uji largon oksigjenin e nevojshëm për frymëmarrje nga poret e tokës dhe bima pëson kolaps-asfiksi dhe ndërpritet frymëmarrja. Ndërsa kur mungon uji, bima kalon në pikën e vyshkjes dhe ndërpritet fotosinteza dhe bashkë me të ndërpritet edhe sinteza e ushqimit për ekzistencën e vet bimës.

Prandaj, duhet të kemi parasysh gjithmonë në një menaxhim të ekuilibruar të ujit tek bimët. Pra qëllimi i një programi të mirë-menaxhuar të ujitjes është që të ruhet lagështia e tokës ndërmjet kapacitetit fushor ujor dhe pika e përhershme e vyshkjes, ose me fjalë të tjera gjithmonë të sigurohemi që të kemi ujë të shfrytëzueshëm (disponueshëm) për bimët (Figura 1).

Koha e ujitjes dhe temperatura e ujit

Koha e ujitjes është jashtëzakonisht e rëndësishme dhe duhet të shmangen pjesët më të nxehta të ditës dhe ujitja duhet të bëhet herët në mëngjes ose në mbrëmje kur dielli është duke perënduar. Kjo për faktin se kur është dallimi i madh i temperaturave të ajrit me temperaturën e ujit, vjen deri te stresi i temperaturës dhe bima pëson një “shok” i cili ndikon në menaxhimin e proceseve metabolike të vet bimës. Raporti i temperaturës së ujit me temperaturën e ajrit duhet të jetë së paku sa 2/3 e kësaj të fundit. P.sh. nëse temperatura e ajrit është 36 °C, temperatura e ujit për ujitje duhet të jetë 24 °C. Pra  temperatura e ujit për ujitje duhet të jetë së paku 19-20°C, respektivisht optimale rreth 25°C. Uji duhet të ketë veti kimike të tilla që të lejojnë përdorimin e tij për ujitje, pa rreziqe të mëdha kripëzimi. Nëse temperaturat e ujit janë të ulta gjatë ujitjes, atëherë ndikohet drejtpërdrejtë në ngadalësimin e lulëzimit dhe frutifikimit, si dhe në raste më ekstreme edhe të “abortohen” këto procese fiziologjike. Në Kosovë shpesh përdoret uji i pusit, i cili mund të jetë shumë i ftohtë dhe i fortë dhe të përmbajë përqendrime të larta kripe (K , Na, Mg, Ca) dhe më pas janë të papërshtatshme për përdorim të drejtpërdrejtë. Andaj ujit nga këto burime, duhet bërë analizat fiziko kimike, në mënyrë që të dihet se a plotësohen kriteret për ujitje.

Norma e ujit për ujitje

Sasia e ujit dhe shpeshtësia e ujitjes, varen nga lloji i bimëve, kultivari, faza në të cilën ndodhen, struktura e tokës, përmbajtja e lagështisë së tokës, të reshurat, mënyra e kultivimit dhe faktorë të tjerë. Nevojat më të mëdha të bimëve për ujë janë në fazat fillestare të rritjes (periudha e fidanëve)

dhe në fazën e frytdhënësit, dhe më pas lagështia e tokës duhet të jetë 80% e Kapacitetit Fushor Ujor -KFU, dhe në periudhat e tjera të vegjetacionit 70% . Ekziston një rregull që kur janë temperaturat e larta të ajrit, intenziteti i evapotranspiracion është më i madh dhe apriori kërkesat e bimës për ujë janë më të mëdha dhe duhet ndërhyrë më shpesh me ujitje.

Në tabelën e mëposhtme, po japim kërkesat për ujë, sasinë dhe turnuset e ujitjes dhe disa indikatorë, për shumicën e bimëve që kultivohen te ne.

Tabela 1: Normat/turnuset e ujitjes, varësisht kulturës, rendimentit dhe përbërjes së frutit

Ndërsa një studim i FAO-s (Tabela 2) lidhur me menaxhimin e resurseve ujore, pasqyron sasinë e nevojshme të ujit për krijimin e një kilogrami të frutave, respektivisht të produkteve bujqësore.

Tabela 2: Sasia e ujit të nevojshëm për formimin e 1 kg të frutit

 Disa të dhëna me rëndësi për ujitjen dhe sistemet e ujitjes:

• Në Kosovë nga gjithsej 52,000 ha sipërfaqe të mundshme për ujitje, vetëm rreth 7,255 ha ujiten përmes skemave të sisteme të ujitjes.
• Në nivel global, bujqësia është konsumatori më i madh i ujërave të ëmbla në dispozicion të Tokës: 70% e tërheqjeve të “ujit blu” nga rrjedhat ujore dhe ujërat nëntokësore janë për përdorim bujqësor, tre herë më shumë se 50 vjet më parë. Deri në vitin 2050, kërkesa globale për ujë nga bujqësia vlerësohet të rritet me 19% të tjera për shkak të nevojave për ujitje. Përafërsisht 40% e ushqimit në botë sigurohet në zona të ujitura artificialisht.
• Në mbarë botën, mbi 330 milionë hektarë janë nën sistem të ujitjes që mbulojnë 20% të totalit të tokës së kultivuar, por kontribuon me 40% të totalit të ushqimit të prodhuar në mbarë botën.

Nga Dr. Muzafer Luma për Agro Portalin

Sigurimi i materialit fidanor tek perimet, është një nga hapat më të rëndësishëm në zinxhirin e vlerës së prodhimit të kulturave bujqësore. Një fidan me cilësi të mirë, sjell si rezultat: rritjen e cilësisë së prodhimit, rendiment më të lartë dhe hyrjes më herët në prodhim. Shpeshherë fermerët marrin përsipër të përgatisin vetë materialet fidanore në kushtet e serave apo hapësirave të tyre. Me gjithë dëshirën dhe qëllimin e tyre të mirë, ndodh që ky material fidanor të mos ketë cilësi dhe pastërti fitosanitare në krahasim me fidanët që prodhohen në fidanishtet e ndërtuara dhe konceptuara me qëllimin e vetëm të përgatitjes së materialit fidanor për kulturat bujqësore.

Materialet fidanore të prodhuara në fidanishte, kanë cilësi të lartë pasi fidanet që ofrojnë janë:

• të pastra nga sëmundjet dhe dëmtuesit,
• të afta të mbijetojnë në kushte jo të favorshme mjedisore pas trapiantimit, pasi që janë kalitur para mbjelljes në vendin e përhershëm,
• me zhvillim të mirë të sistemit rrënjor,
• me zhvillim të mirë të masës vegjetative, me gjethe të pastra e pa defekte të dukshme si kloroza dhe nekroza.

Suksesi i prodhimit të materialit fidanor varet së pari nga cilësia e farës. Një nga cilësitë e një fare të mirë është aftësia mbirëse e saj. Gjithashtu, një farë e mirë duhet të jetë e pastër nga sëmundjet dhe dëmtuesit. Farat e kalibruara cilësohen si fara që sigurojnë një prodhim fidanor të qëndrueshëm dhe të suksesshëm. Një aspekt i rëndësishëm në prodhimin e fidaneve është ruajtja e parametrave të duhur dritë – lagështi – temperaturë.  Edhe pse mund të kemi një farë të mirë, të pastër e të kalibruar, përgatitja e fidaneve në kushte jo të favorshme, me ekulibër jo të duhur në mes të lagështisë dhe temperaturës, mund të na sjellë probleme ku në këtë rast, fidanet mund të rriten në mënyrë jo uniforme, me kërcell të gjatë e të hollë, me hipokotil dukshëm më të gjatë deri në nyjet e dykotiledoneve. Këto anomali do të sjellin më pas probleme kur bima të tranpiantohet në serrë/fushë të hapur, pasi në përballjen me çrregullime të ndryshme apo stresin, ajo nuk do të zhvillohet mirë, gjë e cila ndikon negativisht në rendiment.

Ndër faktorët përcaktues në suksesin e një fidani të mirë janë edhe:

• Materiali në të cilin mbillen farat, duhet t’i kushtohet rëndësi që substrati të jetë i kualitativ dhe i certifikuar për prodhim të fidaneve, i pasuruar me vermikulit, i cili i jep mundësi fidanit të rritet në mënyrë të shëndetshme.
• Mbjellja e farës në thellësi të duhur,
• Ujitja në mënyrën dhe kohën e duhur, për të siguruar lagështinë e nevojshme duke evituar si tharjen ose tej ngopjen më ujë,
• Herrja dhe rrallimi,
• Kontrollimi i vazhdueshëm për baroja të padëshiruara,
• Dhënia e ushqimit në kohën dhe mënyrën e duhur duke evituar dozat e tepërta, pasi ato ndikojnë në kalbje dhe djegie të fidanëve,
• Kontrolli i vazhdueshëm dhe trajtimi për sëmundje dhe insekte-dëmtues,
• Kalitja e fidanëve para mbjelljes së tyre në vendin e përhershëm – në serrë/fushë të hapur.

Ndonjëherë, gjatë procesit të prodhimit të fidaneve, fermerët ndodh të anashkalojnë masat e cekura, veçanërisht herrjen dhe kalitjen e fidaneve.

Herrja – është një proces sa i thjeshtë po aq edhe rëndësishëm. Përmes këtij  procesi i japim mundësi fidanit që të rritet shëndetshëm dhe sa më cilësor. Gjatë procesit të herrjes duhet të fokusohemi të largojmë bimët e tepërta në një modul dhe të shmangim konkurrencën për ushqim në mes bimëve të reja. Dukë lënë vetëm një bimë për modul, ne i japim asaj ushqimin që i duhet, hapësirën që i duhet dhe ujin e nevojshëm. Pra, në vend që të kemi tre-katër bimë të vogla, të dobëta dhe me gjasa të mëdha të mos jenë të suksesshme, do të përfitojmë një bimë të fortë, të shëndetshme, me aftësi që të rritet e të japë rendimentin e pritshëm.

Kalitja e fidanëve – për shkak të urgjencës së mbjelljes së fidaneve sa më herët në serrë apo fushë të, fermerët shpeshherë e anashkalojnë procesin e kalitjes së fidanit. Duke mbjellur në fushë fidanë të pakalitur, fermeri rrezikon prodhimin dhe rendimentin, pasiqë ky fidan nuk mund të përshtatet menjëherë në kushtet në fushë të hapur/serre ku temperatura dhe lagështia nuk janë më të kontrolluara. Kështu, bima hyn në stres dhe ngec në rritje.

A është kultivimi me fidane bashkëkohore, çelësi i kultivimit të suksesshëm të produkteve bujqësore?

Po, për shkak se kultivimi me fidane cilësore rezulton në:

• Sigurimi e një bime të pastër nga ana fitosanitare,
• Hyrjen më herët në prodhim,
• Cilësi më e mirë,
• Rendiment më i lartë dhe
• Uniformitet të produktit.

Nga Ph.D. kandidate Etleva Haxhia, shkruar për AgroPortal

Uji ka një rëndësi të madhe për zhvillimin e duhur të bimës. Detyra e ujitjes është të rregullojë regjimin e nevojshëm të ujit, ajrit, nxehtësisë, mikrobiologjik dhe mineral të tokës, domethënë të sigurojë kushte optimale për rritjen dhe zhvillimin e bimëve në kushte të ndryshme moti.

Me anë të ujit, bima transporton në trupin e saj lëndët ushqyese të nevojshme, me ç‘rast me anë të fotosintezës dhe proceseve të tjera kimike, formohet lënda organike, e cila është material bazë për ndërtimin e trupit të bimës dhe premisës për frutifikimin e saj.

Ujitja, veçanërisht në sezonin me thatësi dhe pa të rreshura (muajt korrik dhe gusht), kompenson deficitin e ujit gjatë periudhës së vegjetacionit dhe ndikon në faktorë të rëndësishëm për rritjen e bimëve.

Ndikimi i ujit në bimë është kompleks dhe i rëndësishëm, sepse uji është një pjesë integrale e bimës dhe për rritjen normale, cilësinë e prodhimit  dhe rendimentin e planifikuar, është e nevojshme të sigurohen sasi optimale të ujit .

Për të përcaktuar metodën e ujitjes dhe sasinë e saj, nevojitet paraprakisht që të dihet struktura dhe tekstura e tokës, veçoritë dhe kërkesat e bimës për ujë përgjatë fenofazave të zhvillimit të bimës por edhe mënyrën ujitjes dhe kjo bazohet në:

• mënyra e kultivimit (serra, ambiente të hapura),
• sipërfaqja gjethore,
• sistemi rrënjor,
• koha e kultivimit, (periudha ose stina)
• periudha e vegjetacionit, (fazat e zhvillimit)
• dendësia e mbjelljes,
• forma e gjethes, lloji i bimës etj.

Sasia e ujit për ujitjen e bimëve në një tokë të caktuar, varet nga poroziteti i saj. Me porozitet kuptojmë raportin e volumit të tokës me hapësirat që ekzistojnë në mes thërrmijave të tokës në një volum të caktuar toke.

Kështu për tokat argjilore, poroziteti (hapësira me ajër) është rreth 65 %, në tokat ranore është 35 % dhe në ato subargjilore (e mesme) është rreth 50 %.

Sasia e ujit që “hidhet” në tokë, nuk thithet e tëra nga bimët, por shkon në këto drejtime:

• Një pjesë avullohet nga toka në atmosferë,
• Një pjesë shkon si ujë graviteti në shtresat më të thella të tokës nëpërmjet filtrimit,
• Një pjesë thithet nga rrënjët e bimëve (të kultivuara ose të pa kultivuara).

Format e ujit në tokë:

Uji i gravitetit – është uji që tenton të largohet nga toka nga forcat tërheqëse të gravitetit të tokës, pasi hapësirat e tokës nuk kanë mundësi ta mbajnë. Kjo formë e ujit thithet mirë nga bima.

Ujë kapilar – është uji që mbetet pas largimit të ujit të gravitetit, nëpër hapësirat e tubave kapilare të tokës. Kjo sasi është rreth 17% e volumit të tokës për tokat ranore, 30 % për tokat argjilore dhe rreth 23 % për tokat e mesme.

Uji higroskopik – është sasia e ujit që mbetet pas largimit të ujit kapilar përreth grimcave të dheut. Deri këtu bima ka mundësi ta thithë këtë sasi uji për nevojat e saj.

Kur sasia e ujit arrin deri në nivelin e ujit higroskopik, do te thotë, kur toka nuk ka ujë më, dhe fillon thithjen e lagështisë nga lagështia e ajrit, atëherë bima kalon në vyshkje, në qoftë se nuk ndërhyhet me ujitje.

Është vërtetuar se mbi 99 .4 % e sasisë së ujit që bimët marrin nga toka, përdoret për rregullimin e regjimit të temperaturave të trupit të tyre, nëpërmjet procesit të transpirimit. Vetëm 0.6 % e ujit është ujë kimikisht i lidhur dhe shfrytëzohet për nevojat e bimës.

Si caktohet norma e ujitjes?

Norma e ujitjes shprehet në mm/m² ose m³/ha. Ekziston një normë ujitje neto dhe bruto. Norma neto është sasia e ujit të përdorur nga bimët dhe toka për avullim. Norma bruto e ujitjes përfshin gjithashtu humbjet e ujit të ujitjes, rrjedhjet e ndryshme sipërfaqësore si dhe rrjedhjet nëntokësore, avullimin dhe humbjet në rrjet. Shkalla neto e ujitjes përcaktohet nga ekuacioni i bilancit të ujit të tokës. Pra, shkalla neto e ujitjes është diferenca midis avullimit dhe rezervave të ujit të tokës.

Nga reshjet e përgjithshme, vetëm pjesa që arrin në shtresën aktive të tokës përdoret për të përcaktuar shkallën e ujitjes dhe ky fenomen quhet “reshje efektive” që redukton nevojën për ujë përmes ujitjes.

Në tokat e lehta jo skeletore (ku fraksionet e koloideve tokësore janë të mëdha-tokat ranore), ujitja duhet të bëhet me sasi më të vogla dhe me turnuse të shpeshta. Ndërsa, te tokat e rënda skeletore (ku fraksionet e koloideve të dheut janë të vogla-tokat argjilore) ujitja duhet të behet me sasi më të mëdha të ujit  dhe me turnuse të vogla.

Norma e ujitjes për bimët, përcaktohet nga koeficienti i transpiracionit. Koeficienti i transiracionit është sasi a e ujit që i nevojitet bimës për të krijuar 1 g të masës së thatë. Për krijimin e 1 kg të masë së thatë, bimës i nevojiten, varësisht, nga 200 ml-1000 ml (1L) ujë. Pra 1 koeficient është baras me 200ml-1L ujë.

P.sh. nëse duam që rendimenti në 1 Ha mollë të jetë 60 tonë, atëherë për krijimin e kësaj mase të thatë, nevojiten së paku 60 milion litra ujë. Themi së paku ngase, kjo sasi e ujit shfrytëzohet edhe për krijimin e habitusit të bimës dhe jo vetëm për rendimentin.

Në tabelën e mëposhtme paraqesim koeficientin e transpiracionit të disa bimëve:

Uji i përdorur për ujitje duhet të plotësojë disa kushte specifike fizike, kimike dhe mekanike. Në përgjithësi, uji i papërpunuar nuk është i përshtatshëm për përdorim, pasi përmban substanca të ndryshme që ndikojnë negativisht në cilësinë e tij. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për sistemet e ujitjes pikë-pikë, ku uji i papërpunuar mund të bllokojë pikatoret.

Nga Dr. Muzafer Luma për Agro Portalin

Në vitet e fundit, sektori i bujqësisë ka dëshmuar se po bën një zhvendosje transformuese drejt praktikave të qëndrueshme, të nxitura nga nevoja për të balancuar prodhimin e ushqimit me ruajtjen e mjedisit dhe barazinë sociale. Ndërsa bota përballet me sfidat e ndryshimeve klimatike, varfërimit të burimeve dhe pasigurisë ushqimore, qasjet inovative në bujqësinë e qëndrueshme janë shfaqur si një shpresë për të ardhmen. Praktikat më të reja në bujqësinë e qëndrueshme do të revolucionarizojnë mënyrën se si ne prodhojmë ushqim dhe duke pasur parasysh mbrojtjen e planetit tokë.

Një nga zhvillimet më premtuese në bujqësinë e qëndrueshme është bujqësia rigjeneruese. Ndryshe nga metodat konvencionale që fokusohen vetëm në maksimizimin e rendimenteve, bujqësia rigjeneruese synon të rivendosë dhe përmirësojë shëndetin e ekosistemeve. Praktika të tilla si bujqësi me punim minimal të tokës, mbjellja me bimëve dhe barit të fisnikëruar dhe qarkullimi bimor i kulturave, ndihmojnë në përmirësimin e shëndetit të tokës, de-karbonizimin dhe reduktimin e erozionit. Duke stimuluar proceset natyrore dhe duke nxitur biodiversitetin, bujqësia rigjeneruese jo vetëm që ndihmon në adaptimin ndaj ndryshimeve klimatike, por gjithashtu rrit produktivitetin afatgjatë të tokës.

Praktikë tjetër përfshin edhe bujqësinë organike e cila është një sistem që mbështetet në menaxhimin e ekosistemit dhe jo në inputet sintetike bujqësore. Është një sistem që fillon të marrë në konsideratë ndikimet e mundshme mjedisore dhe sociale duke eliminuar përdorimin e inputeve sintetike, si plehrat dhe pesticidet sintetike, barnat veterinare, farërat dhe racat e modifikuara gjenetikisht, konservantët dhe aditivët. Këto janë zëvendësuar me praktika të menaxhimit të zonës specifike që ruajnë dhe rrisin pjellorinë afatgjate të tokës dhe parandalojnë dëmtuesit dhe sëmundjet.

Katër parimet e bujqësisë organike nuk janë të rëndësishme vetëm për ata që janë të përfshirë drejtpërdrejt në bujqësi, por edhe për konsumatorët dhe planetin në tërësi. Duke përqafuar këto parime, ne mund të nxisim një sistem ushqimor që ka si prioritet shëndetin, ekologjinë, drejtësinë dhe kujdesin, duke çuar në prodhim më miqësor ndaj mjedisit. Ai jo vetëm që kontribuon në adresimin e sfidave të menjëhershme të krizave ushqimore, por, gjithashtu hedh bazat për një sistem global ushqimor elastik dhe të qëndrueshëm.

Kur zgjidhni produkte organike, ju mbështesni këto parime, duke ndihmuar në krijimin e një sistemi ushqimor më të qëndrueshëm dhe më miqësor ndaj mjedisit. Në një botë që përballet me kompleksitetin e mbajtjes së ekuilibrit të njerëzimit dhe mjedisit, shfaqja e praktikave të qëndrueshme bujqësore qëndron si një pikë shprese. Nga angazhimi i bujqësisë rigjeneruese për rigjallërimin e ekosistemeve e deri te parimet themelore të bujqësisë organike që i jep përparësi shëndetit, ekologjisë, barazisë dhe kujdesit ndaj ekosistemit, këto risi sinjalizojnë një ndryshim të thellë në qasjen tonë ndaj prodhimit të ushqimit.

Së fundmi, çdo praktikë e cila mbështetet në ruajtjen e shëndetit të tokës do të ketë një ndikim pozitiv në të ardhmen e ushqimit tonë, për të cilin çdo ditë e më shumë kemi nevojë të konfirmojmë që vjen nga burime të sigurta, e që prodhimi është zinxhiri i parë që e përmbush këtë shqetësim.

Nga Viola Xhemajli për Agro Portalin

Kolonitë e bletëve kanë pasur rënie të mëdha gjatë periudhës dimërore në vitet e fundit, si rrjedhim, me humbje të habitatit, ka rezultuar me vështirësi të shkaktuara nga ndryshimet klimatike, pesticidet dhe sëmundjet e ndryshme. Ekziston një krizë më e gjerë midis bletëve dhe insekteve në përgjithësi për shkak të këtyre faktorëve, për të cilët studiuesit kanë paralajmëruar se do të ndikojnë në rendimentet e ushqimit dhe do të shkaktojnë rënien e ekosistemeve nëse nuk trajtohen urgjentisht.

Sasia e mjaltit të prodhuar nga kolonitë e bletëve në SHBA ka rënë mesatarisht, rreth 0.22 kg/për koloni në dekadën e fundit, tregojnë të dhënat e qeverisë amerikane, edhe pse numri i kolonive të menaxhuara është rritur.

“Gjatë takimeve me bletarët, gjithmonë dëgjojmë që ata nuk po prodhojnë mjaltë si më parë,”- tha Gabriela Quinlan, një studiuese në departamentin e entomologjisë në Penn State. “Është diçka që ne e shohim në të gjithë vendin në shtete të ndryshme.”

Një studim i ri, i udhëhequr nga Quinlan, ka analizuar faktorët që ndikojnë në sasinë e luleve që rriten në rajone të ndryshme, gjë që është një faktor kyç në sasinë e mjaltit të prodhuar nga bletët. Bletët kanë nevojë për nektar, polen dhe ujë, të mbledhur nga mjedisi përreth, për të bërë mjaltë.

Hulumtimi zbuloi se disa faktorë po pengojnë aftësinë e bletëve për të krijuar mjaltë, duke përfshirë një rritje të konsiderueshme në përdorimin e herbicideve, shndërrimin e tokës më parë të pasur me lule, në tokë bujqësore monokulturore dhe një rënie në produktivitetin e tokës.

Një faktor kryesor, që nga fillimi i viteve 1990, në prodhimin e mjaltit ka qenë ndryshimi i klimës, me temperaturat në rritje, modelet e ndryshuara të reshjeve dhe kushtet ekstreme të motit që kanë ndikuar negativisht në punët e shumë bletarëve.

“Ne mund ta menaxhojmë tokën në drejtim të reduktimit të pesticideve, por duhet të mendojmë në mënyrë afatgjate se çfarë bimësh mund të mbjellim me këto kushte klimatike në ndryshim.” – tha Christina Grozinger, bashkëautore e studimit dhe entomologe e Penn State.

Studimi, i botuar së fundmi në revistën Environmental Research, zbuloi se ndryshimet në rendimentet e mjaltit me kalimin e kohës ishin të lidhura me aplikimin e herbicideve dhe produktivitetin e tokës. Anomalitë vjetore të motit kontribuuan gjithashtu në ndryshimet në këto rendimente.

Të dhënat, të nxjerra nga disa baza të dhënash me burim të hapur, duke përfshirë ato të operuara nga Shërbimi Kombëtar i Statistikave Bujqësore të Departamentit të Bujqësisë së Shteteve të Bashkuara (USDA) dhe Agjencia e Shërbimit të Fermave të USDA, përfshinin informacione të tilla si rendimenti mesatar i mjaltit për koloni bletësh, produktiviteti i tokës, përdorimi i herbicideve, klima, anomalitë e motit.

Në përgjithësi, studiuesit zbuluan se kushtet klimatike dhe produktiviteti i tokës (aftësia e tokës për të mbështetur të korrat bazuar në vetitë e saj fizike, kimike dhe biologjike), ishin disa nga faktorët më të rëndësishëm në vlerësimin e rendimentit të mjaltit. Shtetet në rajonet e ngrohta dhe të ftohta prodhonin rendimente më të larta të mjaltit kur produktiviteti i tokës ishte i lartë.

Gabriela Quinlan, autorja kryesore e studimit dhe një studiuese postdoktorale në Fondacionin Kombëtar të Shkencës (NSF) në Departamentin e Entomologjisë dhe Qendrës për Kërkimin e Pjalmuesve në Penn State, tha se ajo ishte e frymëzuar për të kryer studimin pasi mori pjesë në takimet dhe konferencat e bletarëve dhe kishte dëgjuar në mënyrë të përsëritur të njëjtin koment: Thjeshtë nuk prodhohet sasi e mjaltit si më parë.

Ndryshimet klimatike u lidhën gjithnjë e më shumë me rendimentet e mjaltit në të dhënat pas vitit 1992.

“Është e paqartë se si ndryshimi i klimës do të vazhdojë të ndikojë në prodhimin e mjaltit, por gjetjet tona mund të ndihmojnë për të parashikuar këto ndryshime,” tha Quinlan.

Cilët faktorë ndikojnë në prodhimin e mjaltit?

• Shumë faktorë ndikojnë në prodhimin e mjaltit, por kryesori është disponueshmëria e luleve. Bletët janë me të vërtetë mbledhëse të mira, duke mbledhur nektar nga një shumëllojshmëri bimësh me lule dhe duke e kthyer atë nektar në mjaltë.
• Gjithashtu, një nga gjetjet më interesante, ishte rëndësia e produktivitetit të tokës, për të cilën studiuesit thonë se është një faktor pak i hulumtuar, në analizën se sa të përshtatshme janë peizazhet e ndryshme për pjalmuesit. Ndërsa shumë studime kanë shfaqur rëndësinë e lëndëve ushqyese në tokë, është bërë më pak punë se si karakteristikat e tokës si temperatura, struktura, vetitë që ndihmojnë në përcaktimin e produktivitetit, ndikojnë në burimet e pjalmuesve.
• Shkalla e aplikimit të herbicideve ishte gjithashtu e rëndësishme në parashikimin e rendimenteve të mjaltit, potencialisht sepse luftimi i barojave të padëshiruara mund të zvogëlojë burimet ushqyese të disponueshme për bletët.

Sipas FAO, sasia e prodhimit të bimëve, polenizimi i të cilave varet nga insektet dhe pjalmuesit e tjerë, është rritur 300% gjatë 50 viteve të fundit. Mungesa e pjalmimit mund të bëjë që disa fruta dhe perime të bëhen më të rralla dhe më të shtrenjta, duke shkaktuar deficit në ushqim.

“Kolonitë e bletëve janë më të dobëta se sa ishin më parë dhe bletët e egra po pakësohen, ndoshta me shumë,” tha Dr. Rachel Winfree, ekologe dhe profesoreshë në Universitetin Rutgers, New Brunswick.

“Bujqësia po bëhet më intensive dhe ka më pak bletë, kështu që në një moment, pllenimi do të kufizohet. Edhe nëse bletët do të ishin të shëndetshme, është e rrezikshme të mbështeteni në një specie të vetme bletësh. Është e parashikueshme që parazitët do të synojnë të vetmen specie që kemi në këto fusha monokulturore.

Në Kosovë, sipas Raportit të Gjelbër 2023, të publikuar nga Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural, në vitin 2021 numri i koshereve u ul me 43.464 koshere, për faktin se kolonitë e bletëve u rrënuan pas dimrit jashtëzakonisht të ftohtë dhe të gjatë. Ky është gjithashtu kërcënimi kryesor për kolonitë e bletëve pasi lidhet me praktikat intensive të bujqësisë dhe ushqimin e dobët të bletëve.

Përveç kësaj, ata sulmohen nga viruset, patogjenët dhe speciet invazive. Rënia e numrit të koshereve ka vazhduar edhe në vitin 2022, ku krahasuar me vitin 2021 janë 22.955 koshere më pak ose 10.5%, pasi dimri në mes të vitit 2021 dhe 2022 ka qenë mjaft i ftohtë dhe i gjatë. Në vitin 2022, prodhimi i mjaltit në Kosovë ishte rreth 9 kg për koshere, duke rezultuar në një prodhim të përgjithshëm të mjaltit prej 1765 tonësh, prej të cilit 17.8% përdorej për konsum vetjak dhe 82.2% e kësaj sasie për treg.

Si duhet të veprohet?

“Tendencat që po shohim tani po na krijojnë probleme të sigurisë ushqimore,” tha Winfree. “Ne nuk jemi ende në një krizë të plotë tani por, tendencat nuk po shkojnë në drejtimin e duhur. Studimi ynë tregon se ky nuk është një problem për 10 ose 20 vitet e ardhshme por, po ndodh pikërisht tani.”

Duke u bazuar në të dhënat e studimit të lartëpërmendur dhe statistikave të vendit tonë, bletarët kosovar po përballen me probleme të njëjta, dhe rënie të numrit të koshereve dhe sasisë së mjaltit, e ku ky fenomen po vazhdon të intensifikohet çdo vit e më shumë.

Rekomandohet që fermerët të rishikojnë nëse niveli i pesticideve dhe plehrave të hedhura në fusha është i përshtatshëm për bletët dhe të kuptojnë më mirë sasinë optimale të pllenimit të nevojshëm për të rritur rendimentet e të kulturave të tyre bujqësore.

Nga Viola Xhemajli për Agro Portalin

Marrëdhënia komplekse midis shëndetit të njeriut dhe tokës

Tokat e shëndetshme ofrojnë përfitime të shumta për mjedisin tonë, nga zbutja e ndryshimeve klimatike deri te ruajtja e ujit dhe përmirësimi i cilësisë së tij. Tokat e shëndetshme ndihmojnë gjithashtu drejtpërdrejt në sigurinë e ushqimit që është rritur në to. Ushqimi nga toka të shëndetshme është më i mirë për shëndetin tuaj, falë një kombinimi kompleks faktorësh.

Toka është themeli i bujqësisë dhe ka një rol kryesor në sigurimin e lëndëve ushqyese, ajrit të pastër dhe ujit. Aktivitetet njerëzore mund të dëmtojnë shëndetin e tokës dhe, për rrjedhojë, të ndikojnë në të gjithë ekosistemin. Praktikat e qëndrueshme të bujqësisë si mbrojtja biologjike e të korrave dhe menaxhimi i integruar i dëmtuesve, mbrojnë dhe ndikojnë pozitivisht në rigjenerimin e tokës.

Pse është i rëndësishëm shëndeti i tokës?

Toka është një mjedis kompleks me shumë komponentë thelbësorë: lëndë organike, bashkësi mikroorganizmash (mikrobe) dhe minerale. Tokat e shëndetshme sjellin dobi thelbësore si:

• Bëjnë rregullimin e ujit, ruajtjen e tij dhe rregullimin e lëvizjes së tij brenda tokës,
• Jep mbështetje për jetën bimore dhe shtazore ku, toka kontribuon në diversitetin dhe produktivitetin e organizmave të gjallë.
• Ndihmon në filtrimin e ndotësve ku, mineralet dhe mikrobet e tokës filtrojnë ndotësit, gjë që mbron cilësinë e ujërave nëntokësore.
• Ndihmon në qarkullimin e lëndëve ushqyese: toka dhe mikrobet e saj marrin pjesë në ruajtjen dhe qarkullimin e lëndëve ushqyese si fosfori, azoti dhe karboni, të cilët janë thelbësorë për rritjen e bimëve.

Biodiversiteti i tokës na siguron ushqim dhe ujë të pastër

Organizmat e tokës kontribuojnë drejtpërdrejt në qarkullimin e lëndëve ushqyese siç është azoti. Ato mund të shpërbëjnë lëndën organike dhe t’a shndërrojnë atë në lëndë ushqyese që bimët mund ta marrin.

Tokat e shëndetshme prodhojnë bimë më të fuqishme që mund të luftojnë dëmtuesit dhe patogjenët. Tokat e shëndetshme gjithashtu mund të ruajnë më shumë karbon, duke zbutur ndryshimet klimatike.

Fatkeqësisht, shëndeti i tokës është nën kërcënim në mbarë botën për shkak të disa faktorëve, si bujqësia intensive, pylltaria dhe ndryshimet klimatike. Për shembull, një studim i fundit vlerëson se 61% e tokave në Bashkimin Evropian preken nga degradimi i tokës. Tokat në këtë përqindje të tokës konsiderohen të pashëndetshme.

Çka është degradimi i tokës?

Shumë faktorë ndikojnë në degradimin e tokës dhe ndikojnë në shëndetin e tokës si:

• Ngjeshja e tokës: toka e ngjeshur nuk ka hapësirë ​​të mjaftueshme për lëvizjen e ajrit, ujit dhe rrënjëve të bimëve. Makineritë e rënda bujqësore dhe punimi i tepërt i tokës mund të shkaktojnë ngjeshje të tokës.
• Erozioni i tokës paraqet humbjen e shtresës së sipërme të tokës me një ritëm më të shpejtë se sa formohet. Kjo shtresë është pjesa pjellore e tokës dhe, për rrjedhojë, është thelbësore për rritjen e bimëve. Erozioni ndodh kryesisht për shkak të ekspozimit të tokës ndaj kushteve klimatike duke e dëmtuar atë nga lëvrimi dhe shpyllëzimi.
• Ndotja kimike: pesticidet kimike, plehrat dhe kemikatet e tjera industriale mund të kenë një ndikim negativ në mikrobet e tokës. Ato ulin sasinë dhe diversitetin e organizmave të tokës dhe dëmtojnë më tej shëndetin e tokës. Ato gjithashtu shkaktojnë një ulje të pjellorisë së tokës.

Si rezultat i degradimit të tokës, cilësia e tokës bëhet më e dobët në lëndë ushqyese dhe humbet aftësinë e saj për të mbajtur ujin. Përpunimi i shpeshtë i tokës, lëshon karbon në atmosferë, duke kontribuar në emetimet e gazrave nga serrat, duke shkaktuar një impakt negativ në shëndetin e dobët të tokës. Në përgjithësi, kjo kontribuon në ndryshimin e klimës.

Sipas FAO, 33% e tokave globale tashmë janë të degraduara. Për më tepër, IPBES thotë se mbi 90% e tokës mund të degradohet deri në vitin 2050.

Lidhur me këtë problem që ka ndikim të madh në të ardhmen e ushqimit, Komiteti i Mjedisit i Parlamentit Evropian (ENVI) miratoi me 11 mars të këtij viti një projekt-raport mbi ligjin e parë të BE-së për tokën (Ligjin për Monitorimin e Tokave), duke hedhur hapin e parë drejt tokës së shëndetshme deri në vitin 2050, duke u kërkuar vendeve të përmirësojnë statusin ekologjik të tokave të tyre brenda gjashtë deri në dhjetë vitet e ardhshme.

“Ne jemi më në fund afër arritjes së një kuadri të përbashkët evropian për të mbrojtur tokat tona nga degradimi,” tha eurodeputeti liberal Martin Hojsík, raportues për dosjen, pas votimit.

Eurodeputetët mbështetën ambicien e Komisionit për të pasur toka të shëndetshme të BE-së deri në vitin 2050 dhe ranë dakord që vendet e BE-së, duhet të monitorojnë shëndetin e të gjitha tokave në territorin e tyre dhe të ndërmarrin veprime për të përmirësuar statusin e tyre ekologjik.

Ligji për Monitorimin e Tokës u propozua nga Komisioni korrikun e kaluar si pjesë e strategjisë së BE-së për tokën e paraqitur në vitin 2021, e cila synonte t’i jepte tokës një status të mbrojtur të ngjashëm me atë të ajrit ose ujit, ku që të dyja mbulohen nga legjislacioni specifik.

Vlerësohet se rreth 60-70% e tokave evropiane janë në gjendje jo të shëndetshme, me llojet më të zakonshme të degradimit të tokës që janë: lirimi i karbonit organik të tokës (53%), humbja e biodiversitetit të tokës (37%) dhe rreziku i degradimit të strukturës dhe substratit të saj (30%).

Drafti i komitetit ENVI kërkon që vendet e BE-së të përmirësojnë “tokat e degraduara në mënyrë kritike” në “toka të degraduara” brenda dhjetë viteve. Ndërkohë, “tokat e degraduara” duhet të përmirësohen në statusin ekologjik “të moderuar” brenda gjashtë viteve dhe ato me status “të moderuar” duhet të arrijnë statusin ekologjik “të mirë” brenda të njëjtës periudhë.

Si mund të ndikojmë pozitivisht me praktika të mira bujqësore për të promovuar shëndetin e tokës

Ndërsa bujqësia është një nga nxitësit e rënies së shëndetit të tokës, ka një sërë praktikash bujqësore që mund të ndryshojnë dhe të ndihmojnë në ri-vendosjen e shëndetit të tokës.

Krijimi i shëndetit të mirë të tokës fokusohet në praktikat rigjeneruese të bujqësisë, të cilat synojnë të rigjenerojnë tokat e degraduara. Duke ndjekur këto praktika, kultivuesit mund të:

• Reduktojnë përdorimin e kemikateve: duke gjetur zgjidhje natyrale si produkte biokontrolli dhe inpute organike. Këto janë më të sigurta për organizmat e dobishëm dhe mund të ruajnë biodiversitetin e tokë;
• Rrisin sasinë e lëndës organike: kjo mund të bëhet me një kulturë mbuluese, duke lënë mbetje të bimëve në sipërfaqen e tokës ose duke përdorur mulçërim organik. Kjo i ndihmon mikrobet e tokës të shpërbëjnë lëndën organike, e cila shndërrohet në lëndë ushqyese të dobishme për bimët. Kjo gjithashtu mban lagështinë e tokës dhe ngadalëson erozionin;
• Zvogëloni ngjeshjen e tokës nga makineritë dhe bagëtitë;
• Praktikoni Qarkullimin bimor: kjo rrit diversitetin mbi dhe brenda tokës dhe prish ciklin e dëmtuesve dhe sëmundjeve. Bishtajoret (leguminozet) janë kultura të mira për tu përdorur për qarkullim bujqësor, pasi ato rrisin azotin në tokë;
• Menaxhimi i integruar i dëmtuesve: kjo qasje kufizon efektet e padëshiruara në mjedis, duke përfshirë këtu edhe kontributin në ruajtjen e shëndetit të tokës.

Nga M.Sc. Viola Xhemajli për Agro Portalin

Një ndër format në të cilat aplikohen kontratat në bujqësi, përfshijnë programin e prodhimit nga fermerët në marrëveshjet me blerësit, bazuar në kontratë dhe marketing. Kjo marrëveshje mund të ndihmojë në integrimin e fermerëve të vegjël në zinxhirët e vlerave bujqësore moderne, duke iu ofruar atyre inpute, asistencë teknike dhe tregje të sigurta. Literatura tregon se bujqësia e kontraktuar mund të rrisë të ardhurat e fermës, por, kryesisht për kulturat me vlerë të lartë. Gjithashtu, tregon se në shumë raste kompanitë e mëdha janë të gatshme të hyjnë në marrëdhënie të kontraktuar me ferma të vogla. Ky shënim konfirmon se mos-pajtimet janë të zakonshme ndërmjet blerësve dhe fermerëve dhe se metodat alternative të zgjidhjes së mos-marrëveshjeve siç është kontraktimi bujqësor, mund të ndihmojnë në ndërtimin e bashkëpunimit afatgjatë të tyre.

Kultivimi i bazuar në kontratë, gjithashtu ofron një mënyrë për blerësit që të punojnë më ngushtë me partnerët në sigurimin e produkteve bujqësore, pasi më shumë konsumatorë kërkojnë produkte që jo vetëm janë të sigurta për t’u konsumuar, por gjithashtu janë të cilësisë më të lartë dhe shumëllojshmëri më të madhe, dhe prodhohen në mënyra që nuk dëmtojnë mjedisin ose dëmtojnë punëtorët. Prandaj, interesi në rritje për kontrata mund t’i atribuohet jo vetëm efikasitetit për t’iu përgjigjur transformimeve të shkaktuara nga proceset e globalizimit, por edhe një fokusi në rritje në dimensione të tjera të rritjes së qëndrueshme si përfshirja ekonomike dhe sociale dhe përgjegjësia mjedisore.

Në Kosovë, një mundësi dhe praktikë e ndjekur nga kompania “Agrocelina” është një model që duhet ndjekur për ofrimin e inputeve dhe kontraktimin e produkteve të fermerëve, ku siguria ndërmjet shitjes dhe blerjes është më e qëndrueshme. Andaj, për të gjithë fermerët të cilët janë të interesuar “Agrocelina” ofron bashkëpunim për të gjithë fermerët për të kultivuar specin “Besiana” (biberi i kuq) ku, fara e cila ka arritur në qendrën grumbulluese të fruta-perimeve “Agrocelina” është e testuar dhe në bashkëpunim me kompaninë përpunuese “Ananas Impex”, gjithashtu, janë të bëra analizat e farës të cilat kanë dhënë rezultatin për mbishmëri në 83%. Kjo është një mundësi e mirë për kontraktim të produkteve tuaja.

“Agrocelina” është e gatshme që me fermerët e interesuar të nënshkruaj kontratat e bashkëpunimit, duke përfshirë shpërndarjen e farës, ofrimin e programit të mbrojtjes së bimëve dhe ushqimit dhe ofrimin e ekspertëve (agronomëve) të saj, për përcjelljen e të gjithë ciklit të kultivimit të kësaj kulture bujqësore.

Nga Viola Xhemajli për Agro Portalin

KROMA E MOLLËS DHE DARDHËS – Venturia inaequalis dhe V. pyrina

Hyrje

Humbjet më të mëdha ekonomike shkakton në zonat me pranvera të freskëta me lagështi, nëse sëmundja nuk kontrollohet ajo mund të shkaktojë humbje të përgjithshme të rendimentit deri ne 70% ose edhe më shumë.

Simptomatologjia 

Dëmtimet nga kroma gjenden në gjethe, bishtin e gjetheve në sepale, në bishtin e lulës dhe në frute, ndërsa me frekuentim më të vogël mund të gjenden në degëzat e reja dhe në sytha.

Infektimet e bishtit të gjetheve dhe te luleve rezultojnë në pjekjen e parakohshme të gjetheve dhe të frutave, respektivisht.

Njolla të zeza në fruta dhe gjethe bëhen vija-vija të ngjashme me kromën si dhe indet e tyre deformohen.

Masat preventive – Menaxhimi i sëmundjes së kromës së mollës dhe dardhës

Çelësi i suksesit në kontrollimin e sëmundjes është koha e duhur e intervenimit dhe garanton një parandalim të inokulimit të parë.

Aplikimi i plehërimit foliar me sulfat të zinkut dhe me urea kur bien gjethet ka ndikim pozitiv, pasiqe nxit rënien e gjetheve dhe ndihmon dekompozimin. Ky trajtim redukton nivelin e inokulimit pas dimërimit të patogjenit.

Nëse një stacion meteorologjik është në gjendje aktive, programet softuerike të kompjuterit mund të përdoren për parashikimin e sëmundjes, ku mund të bëhen parashikime nëse ka infektime të mundshme apo jo.

Nëse periudhat e lagështisë nuk monitorohen, fungicidet preventive duhet te aplikohen në intervale të rregullta duke filluar nga faza e mugullimit të sythave.

Shpërthimet e kromës së mollës mund të parashihen në bazë të kushteve të temperaturës dhe lagështisë.

Për mundësinë e zhvillimit të patogjenit janë dhënë më poshtë orët e lagështisë së nevojshme, në mesatare të ndryshme të temperaturave ditore, që nevojiten për zhvillimin e patogjenit.

Shembull: 9-9.5 orë në 16-24°C, 10-12 orë në 12-15°C, 11-13 orë në 25-26°C, 25 orë në 6°C.

Masat kurative – Menaxhimi i sëmundjes së kromës së mollës dhe dardhës

Fungicidi preventive në bazë të gëlqeres së sulfurit duhet përdorur kur faza e qetësisë dimërore është më e zgjatur dhe menjëherë pas rënies së gjetheve gjithashtu mund të përdoret preparati Oksid bakri.

Fungicidet captan, fungicidet në bazë sulfuri mund të përdoren si preparate mbrojtëse gjithashtu.

Për më tepër, fungicidet cyprodinil 50%, pyrimethanil, trifloxystrobin, kresoxymmethyl dhe penconazole, përdoren si fungicide mbrojtëse dhe kurative.

Duhet theksuar se në bujqësinë organike fungicidet jo-sintetike të lejuara, përfshijnë preparatet në bazë të sulfurit dhe bakrit.

Nga z. Naim Krasniqi për Agro Portalin

Sot, shoqata nacionale e mjedrës “Mjedra e Kosovës”, në bashkëpunim me kompaninë “Berry Kode” në Maxhunaj, Vushtrri, organizoi Ditën Fushore për krasitjen e boronicës në vazo. Në këtë ditë fushore, të gjithë të pranishmit morën informata të rëndësishme rreth krasitjes, përmes prezantimeve dhe demonstrimeve praktike nga ekspertë të jashtëm, ekspertë të shoqatës Mjedra e Kosovës dhe agronomë të rinj vendorë të sektorit të pemëve të imta. Kjo Dite Fushore, mblodhi fermerë liderë, ekspertë vendor, përfaqësuesve nga akademia përfshirë stafin dhe studentët e Fakultetit të Bujqësisë dhe Veterinarisë në Prishtinë si dhe akterë të tjerë të zinxhirit të vlerës së boronicës. Të pranishmit patën mundësinë që të bëjnë shkëmbimin e njohurive dhe praktikave më të mira të krasijtes, ndërmjet tyre.

Kjo ditë fushore u organizua në pemishten “BerryKode” në Maxhunaj, Vushtrri. Kjo pemishte model ka të mbjellura rreth 5 ha me 15,150 bimë në vazo me varietetet e boronicës “Duke”, “Huron” dhe “Legacy”.

“Kjo pemishte e boronicës është një model se si duhet të jetë një pemishte në Kosovë, rajon dhe më gjerë. E kjo është bërë me shumë punë, shumë përkushtim dhe shumë dashuri.” – thotë z. Arif Kastrati, Pronar i pemishtes “BerryKode”.

Pas fjalëve hyrëse dhe fillimit të ditës fushore, nga dr.sc. Kujtim Lepaja, drejtor ekzekutiv i shoqatës nacionale “Mjedra e Kosovës” u prezentuan “Teknikat dhe metodat e krasitjes së boronicës” ku, më në detaje u fol për rëndësinë e krasitjes së boronicës, si masë për të parandaluar paraqitjen e sëmundjeve, rolin e krasitjes në rritjen e kualitetit të frutit si në arritjen e rendimenteve sa më të larta.

Pas këtij prezentimi, eksperti holandez me renome botërore, Rob Derix, nga kompania “Terra Bonum” bëri demonstrimet e krasitjes në kultivarë dhe mënyra të ndryshme të kultivimit.

“Krasitja ka të bëjë me ripërtëritjen e fidanëve të boronicës dhe gjithashtu të mundësojë depërtimin e dritës dhe krijimin e ajrosjes në kaquben e boronicës. Nëse nuk aplikohet krasitja, është fakt që do të keni më shumë boronica, por fruti i tyre do të jetë me përmasa të vogla dhe me cilësi të dobët” – thotë Rob Derix, nga kompania “Terra Bonum” për rëndësinë e krasitjes së boronicës.

E për të përmbledhur, kjo ditë fushore mblodhi suksesshëm shumë fermerë, ekspertë të bujqësisë, agronomë të rinj, profesorë e studentë dhe shumë akterë të tjerë, ku si rezultat u morën njohuri të reja për praktika të mira të menaxhimit të higjienës dhe sigurisë ushqimore në pemishtet e boronicës, e që krasitja si masë është një ndër më të rëndësishmet.

Fermerët në të gjithë Bashkimin Evropian janë në protesta masive për shkaqe të shumta, duke përfshirë rritjen e kostove, marzhat e vogla të fitimit, ndryshimet klimatike, si dhe argumentimin e tyre që BE-ja po e bën prodhimin bujqësor gjithnjë e më të vështirë duke vendosur rregulla të ashpra për përdorimin e plehrave dhe pesticideve karbonike që janë pjesë e marrëveshjes evropiane “Green Deal”, pra këto janë cekur nga ana e fermerëve, si sfidat kryesore për të ardhmen e tyre në këtë sektor. Këto protesta janë shtrirë në vende të ndryshme të BE-së duke përfshirë: Belgjikën, Greqinë, Gjermaninë, Portugalinë, Poloninë, Francën si dhe në Mbretërinë e Bashkuar.

Disa shqetësime të tilla si: një plan nga Berlini për të bërë gradualisht uljet e taksave për naftën bujqësore për të pasur një aspekt pozitiv të benefiteve dhe kosto, ose një kërkesë në Holandë ishte për të lejuar uljen e kritereve për nivelin maksimal të emetimet e azotit, si specifika per fermeret ne Holande. Por, shumë prej tyre janë të përbashkëta në mbarë kontinentin evropian.

Fermerët kanë thënë se përballen me uljen e çmimeve të shitjes, kostot në rritje, shitësit e mëdhenj me masa jo-konkuruese por dominuese ndaj fermereve, borxhet, ndryshimet klimatike dhe importet e huaja të lira, të gjitha brenda një sistemi bujqësor të BE-së bazuar në premisën se “më e madhe është më mirë”.

“Ne duhet të merremi me të gjitha këto rregulla dhe megjithatë përballemi me konkurrencë nga mallra nga jashtë BE-së që thjesht nuk prodhohen në të njëjtat kushte”, tha Emmanuel Mathé, një fermer francez, gjatë një bllokade të autostradës së fundit jashtë Parisit, – raporton The Guardian

Kostot e fermerëve – veçanërisht për energjinë, plehërat dhe transportin – janë rritur në shumë vende të BE-së, veçanërisht që nga pushtimi rus i Ukrainës në shkurt të vitit 2022. Në të njëjtën kohë, qeveritë dhe shitësit me pakicë, duke pasur parasysh efektin e krizës së kostos së jetesës tek konsumatorët, kanë ndërmarrë hapa për të ulur çmimet e ushqimit që rriten.

Çmimet e fermës – çmimi bazë që fermerët marrin për prodhimet e tyre – ranë mesatarisht me pothuajse 9% midis tremujorit të tretë të 2022 dhe të njëjtës periudhë të vitit të kaluar, sipas të dhënave të Eurostat të analizuara nga Politico, me vetëm disa produkte.

Importet janë gjithashtu një problem, veçanërisht në Evropën Qendrore dhe Lindore, ku ka pasur një përmbytje me prodhime bujqësore me kosto të lira nga Ukraina, për të cilat BE hoqi dorë nga kuotat dhe detyrimet pas pushtimit të Rusisë dhe me uljen e çmimeve ka rritur pakënaqësinë për konkurrencën jolojale. Marrëveshjet e tregtisë së lirë me vendet jo anëtare të BE-së janë gjithashtu një burim pakënaqësie, veçanërisht një marrëveshje e ardhshme me bllokun Mercosur të Argjentinës, Brazilit, Paraguait dhe Uruguait pasiqe, të gjitha këto shtete përdorin hormone, antibiotikë dhe pesticide, te cilat janë të ndaluara në BE.

Cilat janë zgjidhjet që po ofrohen për të qetësuar fermerët?

“Fermerët meritojnë të dëgjohen… Duhet të kemi më shumë besim tek ata – thotë Ursula von der Leyen – presidentja e Parlamentit Evropian” raporton The Guardian

Në përgjigje të këtyre protestave, institucionet e BE-së kanë filluar të diskutojnë zgjidhje të mundshme. Komisioni Evropian ka propozuar një sërë masash, përfshirë një përjashtim, për fermerët e BE-së, për kërkesën për të lënë një pjesë së tokës së tyre djerrë (4%), për të mbështetur bio-diversitetin, mirëpo, prape te kenë mundësi te marrin subvencionet nga Bashkimi Evropian. Për me tepër, Komisioni Evropian ka propozuar kufizimin e importeve bujqësore nga Ukraina përmes një “ndalese urgjente”.

Megjithatë, shumë fermerë vazhdojnë të bëjnë thirrje për përkrahjen e ndryshimeve më të mëdha dhe më të rëndësishme. Ata besojnë se zgjidhjet e propozuara, ende nuk janë të mjaftueshme për të adresuar nevojat e tyre dhe qëllimet e tyre për një bujqësi më të qëndrueshme dhe më të profitabile. Protestat vazhdojnë, duke thelluar debate për të ardhmen e politikave bujqësore në BE. Ndërkohë, zgjedhjet në Parlamentin Evropian, të cilat mbahen në qershor 2024, pritet të kenë një ndikim të madh, në rrjedhën e politikave bujqësore të BE-së, në të ardhmen.

Viola Xhemajli dhe Naim Krasniqi për Agro Portalin

Pjesëmarrja në evente bujqësore në Holandë ofron një mundësi të shkëlqyer për të patur një pasqyrë të afërt të tendencave dhe zhvillimeve në bujqësi, veçanërisht në fushën e kultivimit të pemëve të imëta. Më 11 dhe 12 janar, 2024, përfaqësuesit e Shoqatës “Mjedra e Kosovës” morën pjesë në Konferencën e 12-të Ndërkombëtare të Pemëve të imëta në Holandë, ku u njohën me inovacione të shumta, si në aspektin teorik ashtu edhe në atë praktik. Kësaj radhe, do të përqëndrohemi tek inovacioni holandez në kultivimin e dredhëzës, i cili ka rritur rendimentin dhe cilësinë për njësi sipërfaqeje.

Në vitet e fundit, kultivimi i dredhëzës ka ndjekur një rrugë të jashtëzakonshme zhvillimi, duke u nxitur nga teknologjia e avancuar dhe metodat inovative në bujqësi. Ky revolucion në kultivimin e dredhëzës po sjell jo vetëm përmirësime në cilësi dhe prodhim, por po rishikon gjithashtu mënyrën se si e kuptojmë dhe i përdorim teknikat në kultivim të tyre.

Një nga zhvillimet më të rëndësishme në kultivimin e dredhëzës është përdorimi i blloqeve të leshit të gurit si një mjet inovativ për rritjen e saj. Ky ndryshim i madh, i udhëhequr nga kompania lider Grodan, ka transformuar mundësitë e prodhimit të dredhëzës, duke sjellë avantazhe të mëdha për kultivuesit në të gjithë botën.

Përdorimi i blloqeve të leshit të gurit ka ndryshuar rrënjësisht mënyrën se si kultivohet dredhëza, duke siguruar një mjedis të përshtatshëm dhe të efektshëm për zhvillimin e saj. Kontrolli i saktë i përmbajtjes së ujit, niveleve të lëndëve ushqyese dhe kushteve të mjedisit të ofruara nga blloqet e leshit të gurit ka rezultuar në cilësi të lartë të frutave dhe rritje të rendimentit. Kultivuesit tani mund të arrijnë rendimente të larta deri në 13.35 kg/m², me dendësi të mbjelljes 10 bimë për m² një dëshmi e qartë e efikasitetit të kësaj teknologjie inovative.

Për më tepër, blloqet e leshit të gurit ofrojnë përfitime të mëdha në fushën e qëndrueshmërisë. Ato lejojnë mbledhjen dhe ripërdorimin e ujit të kullimit (shiut), duke reduktuar koston e plehrave dhe duke përmbushur standardet e pastrimit të ujërave. Kjo qasje e qëndrueshme jo vetëm që ndihmon në mbrojtjen e mjedisit, por gjithashtu kontribuon në qëndrueshmërinë e kultivimit të dredhëzës në tërësi.

Në një mjedis të teknologjisë së lartë, ku saktësia dhe kontrolli janë të domosdoshme, blloqet e leshit të gurit janë zgjedhja kryesore për kultivuesit që kërkojnë rezultate optimale. Aftësia për të rregulluar mirë kushtet e rritjes si temperatura, lagështia dhe disponueshmëria e lëndëve ushqyese i ka lejuar kultivuesit të arrijnë rezultate të qëndrueshme dhe të parashikueshme të rendimentit, edhe në kushte sfiduese mjedisore.

Një avantazh tjetër i rëndësishëm i blloqeve të leshit të gurit është natyra e tyre higjienike, e cila minimizon rrezikun e sëmundjeve dhe patogjenëve. Ky mjedis i pastër dhe i kontrolluar është thelbësor për sigurimin e shëndetit dhe fuqisë së bimëve të dredhëzës, duke çuar përfundimisht në fruta me cilësi më të lartë.

Si kërkesa për dredhëza me cilësi të lartë vazhdon të rritet, adoptimi i teknikave inovative si kultivimi i blloqeve të leshit të gurit po luan një rol kyç në përmbushjen e kësaj kërkese në mënyrë të qëndrueshme. Duke optimizuar përdorimin e burimeve, duke përmirësuar cilësinë e frutave dhe duke rritur rendimentet, kjo qasje revolucionare po formëson të ardhmen e kultivimit të dredhëzës.

Tani më kultivimi i dredhëzës ka hyrë në një epokë të re inovacioni dhe avancimi, e nxitur nga teknologjitë si blloqet e leshit të gurit. Me aftësinë e tyre për të dhënë rezultate superiore për sa i përket rendimentit, cilësisë dhe qëndrueshmërisë, blloqet e leshit të gurit po revolucionarizojnë mënyrën se si të kultivohet dredhëza, duke ofruar një vështrim në të ardhmen e kultivimit të frutave. Ndërsa kjo teknologji vazhdon të përhapet globalisht, ajo mban premtimin e transformimit të kultivimit të dredhëzave në një përpjekje më efikase, të qëndrueshme dhe inovative për kultivuesit kudo.

Nga Dr. sc. Kujtim Lepaja – Drejtor Ekzekutiv i Shoqatës Nacionale “Mjedra e Kosovës” për Agro Portalin

Në kushte të favorshme, pemët frutore prodhojnë një sasi më të madhe frutash sesa në kushte optimale. Rrallimi i frutave përfshin heqjen e frutave të tepërta për të përmirësuar madhësinë dhe cilësinë e frutave. Kjo teknikë kryhet në mollë, dardha, kumbulla, pjeshka dhe nektarina. Përfitimi që mund të arrini me rrallimin e frutave në pemishten tuaj është që do të keni fruta më të mëdha, me ngjyra të gjalla, të pjekura në mënyrë të barabartë dhe pa njolla.

Kjo teknikë e thjeshtë është një proces i domosdoshëm në tërësinë e shërbimeve agroteknike që i bëhen pemëve. Rrallimi bëhet kryesisht në pemët e rritura të cilat kanë hyrë në prodhim. Ky proces bazohet në largimin e një sasie të caktuar të frutave. Sasia e frutave që do të rrallohet përcaktohet pas vlerësimit të gjendjes së pemishtes duke marrë në konsideratë gjendjen shëndetësore, potencialin prodhues, zonat e frutifikimt etj. Ky vlerësim bën të mundur përcaktimin e drejtë të sasisë së frutave që duhet të ketë një degë si dhe distancës së frutave në degëz. Në pamje të parë mund të duket se rrallimi do të ndikojë në uljen e rendimentit të prodhimit, por, nëse shikojmë të gjitha fazat e zhvillimit të kulturës, kuptojmë domosdoshmërinë dhe dobitë e shumta të këtij procesi.

Ndër përfitimet e rrallimit janë:

1. Përmirësohet cilësia, madhësia dhe ngjyra e frutave që kemi lënë në lulesa;
2. Shmanget prodhimi i çrregullt dhe stimulohet prodhimi për vitin e ardhshëm;
3. Përfitohen fruta me pjekje uniforme (drita dhe ajri do të depërtojnë në mënyrë të njëtrajtshme);
4. Minimizohet rënia e tepruar dhe e parakohshme e frutave;
5. Shmanget thyerja apo dëmtimi i degëve nga mbingarkesa me fruta;
6. Zvogëlohet numri i frutave të prekura nga insektet ose sëmundjet duke ndikuar kështu edhe në menaxhimin sëmundjeve dhe dëmtuesve.

Cila është koha më e mirë për të kryer procesin e rrallimit?

Një faktor vendimtar për t’u arritur qëllimi i rrallimit është koha në të cilin kryhet ky proces. Rrallimi në fazat e hershme të zhvillimit të frutit, sjellë si rezultat jo vetëm fruta më të mira në cilësi por edhe rendiment më të lartë për të gjithë pemën.

Kemi disa metoda të rrallimit të frutave.

1. Rrallimi me dorë. Metoda më e përhapur është rrallimi me dorë, edhe pse ndikon në koston e prodhimit pasi nevojitet më shumë fuqi punëtore. Mesatarisht nevojiten 100-200 orë/ha.
2. Rrallimi kimik. Rrallimi kimik është një metodë tjetër që përdoret dhe ka dhënë rezultate të mira. Kryesisht për këtë metodë në vendin tonë si shembull efektiv mund të marrim përdorimin e rregullatorëve të rritjes siç është BREVIS® (150 gr/kg m.a. metamitron). Aplikimi i kësaj metode bëhet në konsultim me specialistin/agronomin e zonës dhe gjithmonë duke marrë në konsideratë kultivarin dhe kushtet atmosferike.
3. Rrallimi i mekanizuar. Këtu përdoren pajisje mekanike të cilat bëjnë shkundjen e trungut të pemës. Rezultatet më të mira arrihen kur përdoret në alternim me metodën me dorë. Kjo metodë nuk ka ende përhapje të gjerë në vendin tonë.

Rrallimi i frutave është një proces kyç përmes të cilit synohet që fermerët të arrijnë qëllimet e veta për të pasur një rendiment të kënaqshëm, fruta me cilësi më të mirë dhe të ketë rritje të prodhimit për vitin e ardhshëm.

Pra, pse të kënaqeni me një rendiment mesatar e të pabarabartë, kur ju mund të keni një sezon me fruta superiore, kualitative dhe një të ardhme profitabile për pemishten tuaj?

Nga Ph.D. kandidate Etleva Haxhia, shkruar për AgroPortal

• Zgjerimi i zinxhirëve të vlerës, viteve të fundit ka bërë që sektorë të caktuar si ai i Bimëve Mjekësore dhe Aromatike (BMA) të jetë atraktiv për të investuar dhe për t’u zgjeruar si agro-biznes.

Një nga fermerët e këtij sektori është “Organic Farm Malesia” në komunën e Rahovecit, e udhëhequr nga Faton Morina, i cili ka filluar të merret me kultivimin e BMA-ve në vitin 2019. Qëllimi kryesor nuk ka qenë vetëm aspekti profitabil që sjell prodhimi i këtyre bimëve, por edhe fakti që ato janë miqësore me nayrën, thotë Faton Morina.

“Kushtet e tregut janë të mira dhe sa i përket tregut, nuk është aspak problem, ne tërë sasinë e produktit e kemi të para-kontraktuar, i cili për destinim ka eksportin,” shton Morina.

Pjesa dërmuese e prodhimit të tyre eksportohet në tregun evropian, mirëpo kërkesa është duke u zgjeruar edhe në vende të tjera të botës. Bashkëpunimi me qendrat grumbulluese ua lehtëson atyre krijimin e mundësive për eksport të prodhimit.

Edhe në këtë sektor, sfidat janë të ngjashme me ato të pemtarisë.

“Rritja e kostove në teren si në kultivim ashtu edhe në përpunim, si rezultat i rritjes së çmimeve të derivateve dhe energjisë në një anë, si dhe mungesa e fuqisë punëtore në anën tjetër, janë faktorë që sfidojnë biznesin tonë”, thotë Morina.

Adresimin e këtyre sfidave ai mendon ta bëjë duke investuar në energji të ripërtrishme si dhe në teknologji bujqësore që mund të zëvendsojnë fuqinë punëtore.

Për zgjerim të biznesit të tyre, kjo kompani nuk ka pranuar grante as nga niveli qendror dhe as ai lokal, por ka gjetur mbështetje nga donatorë të jashtëm, si GIZ, PPSE dhe CARITAS. Gjersa, subvencionet për hektar të mbjell me BMA janë 400 euro, ndërsa për konvertim të bimëve nga konvencionale në organike, qeveria subvencionon 50-euro shtesë për hektar.

Në Kosovë, ekzistojnë mbi 200 lloje të bimëve mjekësore dhe aromatike, ndërsa, 30 lloje të tyre kultivohen. Ky sektor punëson mbi 5 mijë punëtorë që merren me vjelje, gjersa 300 të tjerë merren me kultivim. Ndër bimët më të kultivuara janë kamomila, ciani, menta, melisa, hithta, rigoni, buzmi, kalendula, sherbela dhe mëllaga e zezë. Ndërsa rajonet ku më së shumti kultivohen bimët mjekësore dhe aromatike janë Istogu, Peja, Malisheva, Skënderaj, Ferizaji, dhe Gjilani etj.

Pikat grumbulluese, të cilat janë gjithsej 50 sosh, si dhe 14 kompani që me prodhim të çajit, mermeladës si dhe produkteve të thara, e lehtësojnë procesin e eksportit të këtyre produkteve. Ndërsa, vlera e eksportit vjetorë të BMA dhe bimëve të tjera kap vlërën 16 milionë euro.

Kultivimi i bimëve mjekësore dhe aromatike ka benefite të shumëfishta, nga ekonomia, shëndeti deri tek mbrojtja e mjedisit. Viteve të fundit, zgjerimi i këtij sektori ka mundësuar gjenerim të të hyrave dhe vendeve të punës, duke mundësuar punësimin e grave dhe të rinjëve, si dhe ka rritur bashëpunimin dhe ndërlidhjen e tregut.

Zhvillimi i perimtarisë dhe sfidat e prodhuesve

Bujqësia është një nga sektorët kryesor të ekonomisë në vend. Sipas Bankës Botërore, bujqësia kontribon 7.38 përqind të BPV-së dhe përbën 25 përqind të punësimit në vend.

Sipas shoqatës së fermerëve PePeKo, kërkesa e tregut është aq e lartë, dhe për të përmbushur nevojat e tregut duhet të ketë rritje prej 300 përqind të prodhimit.

Një nga fermeret e suksesshme është Remzie Tac, 47 vjeçare nga komuna e Mamushës. Që nga viti 2019, ajo ka filluar të merret me procesim të prodhimeve bujqësore. Ajo shprehet e kënaqur me kushtet që ofron tregu i brendshëm për agro-biznes, por gjithashtu kërkesa e lartë për eksport ka mundësuar që biznesi i saj të zgjerohet dita ditës.

Me procesim të perimeve, prodhimi i saj tashmë ka arritur të depërtoj në tregun evropian duke përfshirë vendet si Gjermania, Zvicra, Suedia, Belgjika, Italia dhe Sllovenia, gjersa, në rajon, kanë arritur të shtrihen në tregun e Malit të Zi.

“Ne bashkëpunojmë me 100 fermerët të zonës dhe në pikën tonë grumbulluese në bazë vjetore mblidhen rreth 150 tonë tranguj, 30 tonë lakër, 70 tonë domate, si dhe 40 tonë speca-feferon. Të gjitha këto produkte procesohen dhe bëhen të gatshme për treg të shitjes,” thotë Remzie Tac.

Biznesi i saj kishte marr hov pas mbështetjes financiare që mori nga Ministria e Tregtisë, përmes grantit qeveritar në vlerë prej 130 mijë euro bashkë-investim. Ndërkohë, për ndërtim të fabrikës për përpunim të perimeve, ajo kishte marrë një kredi në vlerë 150 mijë euro nga bankat komerciale në vend.

Përkundër zhvillimit të hovshëm të agro-biznesit, sfidat nuk kanë munguar në proces të punës. Dy problemet kryesore dhe të vazhdueshme për biznesin e Remzie Tacit nga Mamusha e Prizrenit, janë sigurimi i fuqisë punësore si dhe sigurimi i prodhimit nga faktorët klimatik.

“Sfidat me të cilat përballemi ne janë mungesa e fuqisë punëtore, si dhe periudha e tejzgjatur e kontrollit fito-sanitar që e vonon procesin e eksportimit të prodhimit. Gjithashtu, kosto e prodhimit është e lartë, andaj planifikojmë të investojmë në panele solare për të ulur shpenzimet e energjisë elektrike si dhe do të investojmë në sigurinë ushqimore,” përfundon fermerja nga Mamusha.

Numri i fermëve të regjistruar në vend është rreth 30 mijë. Zinxhirët e vlerës më të zhvilluar në vend në sektorin e perimtarisë janë speci, trangulli, domatja, dhe karrota, ndërsa në ate të pemtarisë janë molla, hardhia e rrushit dhe mjedra.

Më 7 dhjetor 2023, u organizua Edicioni 8-të i Konferencës së Mjedrës, me temë “Formimi i së ardhmes së sektorit të Mjedrës”.

Këtë konferencë e nderuan me pjesëmarrje Ministri i Bujqësisë Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural z. Faton Peci, përfaqësues dhe lartë nga USAID, GIZ, CARITAS dhe donatorë të tjerë në sektorin e bujqësisë në Kosovë.

Para një audience shumë të rëndësishme për sektorin e pemëve të imta, në veçanti të mjedrës, prezantuan ekspertë të nivelit të lartë vendas dhe ndërkombëtarë. Pra, gjatë këtij organizimi u dhanë 9 prezantime nga folës eminent të fushës. Paraqitjet e tyre shërbejnë si udhë-rrëfim për fermerët aktual dhe fermerët e rinj potencial te mjedrës; duke treguar teknika inovative të prodhimit, nga zgjedhja e materialit të shëndoshë fidanor, praktikat e mira të kultivimit, ujitjes, ushqimit, mbrojtjes së mjedrës, marketing dhe qasjes në tregjet vendore, rajonale dhe ndërkombëtare.

Në këtë konferencë, zuri vend tepër të rëndësishëm paneli i diskutimit duke përfshirë; ekspertë kyç që udhëhoqën projekte ndërkombëtare në lëminë e bujqësisë në Kosovë, fermerë liderë, qendra grumbulluese dhe zinxhirë të marketeve dhe qendrave të mëdha paketuese të mjedrës, duke diskutuar për sfidat e sektorit dhe perspektivat për të ardhmen e këtij sektori.

Konferenca mblodhi 300 pjesëmarrës, me përfshirje të të gjithë akterëve të sektorit të mjedrës në Kosovë, rajon dhe me gjerë; pra, nga fermerë e përkushtuar, ofruesit e inputeve e deri te politik-bërësit, për të parë zhvillimet më të fundit dhe vizionin e së ardhmes së mjedrës.

Organizimi i kësaj konference u realizua në kuadër të projektit “Përmirësimi i jetesës dhe forcimi i pozitës së fermerëve të qumështit në zonat rurale”, implementuar nga Shoqata e Prodhuesve të Qumështit të Kosovës (SHPQK) në Kosovë dhe financuar nga WE EFFECT.

Konferenca kishte fokus zhvillimet aktuale, sfidat dhe mundësitë në këtë sektor, duke përfshirë prodhimin e qumështit dhe produkteve të qumështit, e cila adresoi çështjet që ndihmojnë në ngritjen e ndërgjegjësimit të publikut në lidhje me rëndësinë e sektorit të qumështit dhe ndikimin e tij në jetën e përditshme. Këtë konferencë me prezencë e nderoi Ministri i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural z. Faton Peci, i cili paraqiti Programin për bujqësi dhe zhvillim rural si dhe masat mbështetëse të Ministrisë së Bujqësisë, për sektorin e blegtorisë.

Akterë kryesor vendor dhe regjional (nga Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut) prezantuan, si dhe ishin pjesë të panelit të diskutimit ne temën “E ardhmja e sektorit të prodhimit të qumështit, sfidat e sektorit ”. Po ashtu, në fund u realizua një diskutim i hapur ndërmjet fermerëve dhe palëve tjera me interes që ishin prezent; me penalistët e kësaj konference. Gjetjet kryesore që dolën nga kjo konferencë e të cilat kërkojnë zgjidhje nga akterët kryesorë duke përfshirë institucionet vendimmarrëse, ishin: mungesa e infrastrukturës adekuate, modernizimi i fermës, mungesa e fuqisë punëtore si dhe ri-shikim dhe ri-organizim i masave qeveritare në këtë sektor.

Dinamika të reja të tregut të krijuara pas pandemisë COVID-19, kanë ndikuar në prishjen e lidhjeve të tregut të krijuara ndër vite ndërmjet blerësve dhe shitësve të produkteve ushqimore në Evropë dhe me theks të veçantë edhe në vendin tonë.  Për këtë  qëllim me dt. 26 Tetor, 2021 është organizuar edicioni i parë i Food Sector Forum, me qëllim të ndërlidhjes së kërkesës me ofertën, ku janë mbledhur në një vend rreth 35 kompani në cilësi të ‘blerësve’ dhe ‘shitësve’ nga vendi dhe diaspora.

Suksesi i arritur në vitin 2021 ka qenë një sinjal pozitiv që ekonomisë së vendit i mungonte, pra një platformë ku bëhen së bashku blerësit dhe shitësit dhe për këtë qëllim në, vitin 2022 është organizuar edicioni i dytë ku numri i kompanive pjesëmarrëse është dyfishuar, ku pjesëmarrëse ishin 28 kompani ne cilësi të ‘blerësve’ dhe rreth 70 kompani në cilësi të ‘shitësve’ nga sektori i përpunimit të pemëve perimeve dhe produkteve tjera bujqësore.

Me qëllim të shndërrimit të kësaj ngjarje në një event tradicional, kemi ndërmarrë hapa konkret që ky event të organizohet për herë të tretë, me emërtimin tashmë të njohur “Food Sector Forum Edicioni 3-të”. Ky event u organizua me dt. 1 Nëntor 2023, datë kjo e cila do të jetë e shënuar në kalendarin e aktiviteteve të Shoqatës PePeKo.

Në edicioni e të Forumit të Ushqimit, kanë marrë pjesë rreth 33 biznese ne cilësi të ‘blerësve’ dhe mbi 90 biznese në cilësi të ‘shitësve’, me një pjesëmarrje të përgjithshme prej 300 personave duke përfshirë: donatorët kryesor në sektorin e bujqësisë dhe ushqimit në Kosovë, përfaqësues të institucioneve qeveritare, nga sfera akademike, përfaqësues të bankave dhe institucioneve mikro-financiare, ofrues të inputeve bujqësore, ekspertë vendor, përfaqësues të trupave certifikuese të standardeve të sigurisë dhe cilësisë ushqimore nga Kosova dhe rajoni dhe përfaqësues të rrjeteve të supermarketeve. Ne kete ngjarje, janë zhvilluar shumë takime biznesore me qëllim të inicimit të marrëveshjeve të reja dhe krijimit të lidhjeve të reja ndërmjet bizneseve. Deri më tani, kemi të dhëna të raportuara nga bizneset pjesëmarrëse se janë arritur marrëveshje me vlera deri në mbi 500.000 Euro, si rezultat i takimeve të realizuara në edicionin e tretë të Food Sector Forum.

Përveç pjesës së takimeve B2B dhe ndërlidhjes së bizneseve në këtë ngjarje janë prezantuar disa tregime suksesi nga ana e kompanive vendore të cilët kanë filluar investimet si rezultat i kërkesës në rritje për produkte të përpunuara. Po ashtu janë prezantuar iniciativat për prodhim të produkte “Private Label” si dhe investime në platforma për digjitalizim me theks te veçantë në implementimin e standardeve të sigurisë ushqimore.

Në pjesën e paneleve janë diskutuar disa tema shumë aktuale me pjesëmarrës të ndryshëm nga sektori bankar, mikro financat dhe akterë të tjerë mbështetës të sistemit të pagesave përmes faktoringut. Kurse paneli i dytë ka qenë i fokusuar në automatizim e proceseve operative dhe automatizimin e linjave përpunuese ne sektorin e ushqimit.

Deri në përfundim të vitit 2023, presim të kemi raportin preliminar të impaktit (ndikimit) të Edicionit 3 të Food Sector Forum, ku do të shpalosim rezultatet konkrete të arritura nga ky event biznesor, i cili u realizua nga Shoqata PePeKo, i mbështetur nga USAID Kosovo Compete Activity dhe i financuar nga Viva Fresh Store, Banka për Biznes, Orto Papper, Incodeks, Agrion, Floil dhe Zvilo Factor.

Nga Hartim Gashi, Shoqata “PePeKo”

https://azhb-rks.net/sq/njoftim

Bujqësi – Blegtori – Kopshtari

Tashmë i njohur ndërkombëtarisht si eventi më i rëndësishëm në Shqipëri për sektorin, Edicioni i 4-rt i Panairit Ndërkombëtar të Bujqësisë, Blegtorisë dhe Kopshtarisë AGROTECH EXPO, i organizuar nga Expocity Albania, do të zhvillohet në datat 18-20 tetor, 2023.

Në këtë panair po marrin pjesë me shtand, kompani të mirëjohura në leminë e agro-biznesit edhe nga Kosova.

Ky panair i ofrohet sektorëve dhe tregut si platforma më e rëndësishme e bashkëpunimeve të biznesit si dhe e promovimit dhe prezantimit tek të gjitha hallkat, duke nisur nga konsumatori final, fermeri e deri tek furnitori e më pas prodhuesi. Kjo duke sjellë sëbashku aktorët më të rëndësishëm kombëtarë, rajonalë e ndërkombëtarë, në sektorët e makinerive bujqësore, kimikateve, plehrave kimike, agropërpunimit, konservimit, magazinimit, ambalazhimit, paketimit të produkteve bujqësore dhe transportit, ushqimit organik dhe agroturizmit. Në sajë të vëmendjes ndërkombëtare, AGROTECH Expo 2023, përmes eventeve të targetuara, forumeve dhe workshop-eve informuese dhe edukative, do t’u ofrojë sipërmarrësve lokalë dhe rajonalë, dije dhe ekspertizë mbi depërtimin dhe rritjen në tregje të reja, shkëmbim njohurish speci­ke mbi sektorin, rrjetëzim, si dhe informim mbi mundësitë e rritjes së biznesit. Në Edicionin e 3-të, AGROTECH Expo ka shënuar një rritje prej 60% të numrit të ekspozuesve në total, me pjesëmarrje të bizneseve nga Shqipëria, Kosova, Serbia, Greqia, Italia, Turqia, Gjermania e më tej.

Që prej shtatorit 2019, AGROTECH Expo është tashmë event anëtar i EURASCO-s (Federatës Europiane të Panaireve Bujqësore dhe Organizuesve të Eventeve) www.eurasco.org.

Institucionet shtetërore kryesore, projektet në bujqësi dhe kompanitë lider të sektorit, do të shërbejnë si histori suksesi për potencialin e Shqipërisë në sektorin bujqësor. Gjatë Edicionit të II-të të AGROTECH Expo, ne mirëpritëm në Shqipëri konferencën ndërkombëtare “Global G.A.P Stop Tour”, e cila pati një ndikim shumë të rëndësishëm në sektorin bujqësor, përsa i përket informimit për certi­kimet Global G.A.P., ndërsa në AGROTECH EXPO 2022, patëm një rikthim të tyre nëpërmjet një konference ndërkombëtare të organizuar nga Ministria e Bujqësisë dhe Grupi Teknik Kombëtar, duke e kthyer pjesëmarrjen e përvitshme në AGROECH EXPO në një traditë.

Kategoritë e ekspozuesve:
Makineri bujqësore, pjesë këmbimi, komponentë
Sisteme pompimi dhe sisteme për ujitjen
Sera dhe pajisje
Sisteme hidroponike
Kopshtari, makineri dhe pajisje për prerje, mbjellje dhe korrje
Makineri dhe pajisje për kopshtari
Makineri dhe pajisje për përpunimin e ullirit
Teknologji për agropërpunim
Makineri prodhuese dhe përpunuese
Kimikate dhe plehra kimike
Materiale për shumim, fidanishte, bimë mjekësore
Ushqime bujqësore dhe organike
Agroturizëm
Konservim, magazinim
Ambalazhim dhe paketim i produkteve bujqësore
Transport
Institucione shtetërore
Institucione financiare
Organizata dhe shoqata bujqësore

Kategoritë e Vizitorëve:
Fermerët
Rishitësit
Blerësit potencialë
Agjentët
Kompanitë e eksportit të makinerive dhe pajisjeve bujqësore
Distributorët rajonalë të kompanive të importit
Shoqatat tregtare bujqësore
Investitorët e huaj.

Hybrid Agro SHPK është kompani e specializuar në ofrim të shërbimeve teknike për sektorin e bujqësisë. Kompania është themeluar në vitin 2020 dhe e ka selinë në Prishtinë. Hybrid Agro aktualisht është duke ofruar mbështetje teknike për kompanitë kosovare dhe rajonale në përputhje me standardet e sigurisë dhe cilësisë së ushqimit.

Hybrid Agro është duke e zhvilluar dhe ofruar në tregun e Kosovës një platformë dixhitale për lehtësimin e zbatimit dhe monitorimit të programeve të certifikimit në industrinë ushqimore. Platforma fillimisht do të mbulojë Global G.A.P. dhe FSSC 22000.

Falë kësaj platforme synohet që kompanitë në sektorin e bujqësisë dhe përpunimit të ushqimit ta kenë më lehtë t’i zbatojnë standardet e cilësisë dhe sigurisë ushqimore, implementimi i tyre të jetë më i lirë, dhe monitorimi i gjithë procesit të jetë më i përshtatshëm.

Përmes kësaj thirrje, Hybrid Agro synon që të bashkëpunojë me shoqatat e sektorit të bujqësisë dhe të përpunimit të ushqimit në Kosovë, për ta promovuar platformën si dhe për të përzgjedhur kompanitë kandidate më të përshtatshme për implementim të platformës.

Kriteret për përzgjedhjen e kompanive përfituese do të jenë:
• Nënshkrimi i një memorandumi të bashkëpunimit: Kompanitë e përzgjedhura duhet të demonstrojnë një angazhim të fortë për marrjen dhe ruajtjen e certifikatave të tilla si Global G.A.P. dhe FSSC 22000. Ata duhet të kenë një kuptim të qartë të përfitimeve të certifikimit në aspektin e sigurisë dhe cilësisë së ushqimit. Gjithashtu, do të zotohen në bashkëpunim konform nevojave që lindin për implementim të këtyre standardeve.
• Kompanitë duhet të jenë eksportuese.
• Kompanitë të kenë stabilitet financiar.
• Të jenë të gatshme për ti paguar kostot e auditimit të jashtëm
• Kompanitë që do të ricertifikohen me Global G.A.P apo FSSC 22000, do të kenë përparësi në përzgjedhje.
• Kompanitë që kanë shtrirje më të madhe dhe që operojnë përmes sistemit të kontraktimit me
fermerë do të kenë avantazh në përzgjedhje.

Përfitimet e kompanive nga përzgjedhja në këtë program do të jenë si në vijim:
• Trajnim rreth përdorimit të programit dixhital.
• Trajnim rreth implementimit të standardeve për siguri ushqimore
• Trajnim rreth higjienës, aplikimit me pesticide etj.
• Implementim të standardit për siguri ushqimore (Global GAP dhe FSSC22000)
• Inspektim të brendshëm për verifikimin e implementimit.

Kompanitë e interesuara mund ta dërgojnë një shprehje interesi tek z. Ben Dida, përmes e-mail ben.dida@hybriagro-ks.com ose duke telefonuar në 044/374-266 deri më datën 15/12/2023.

Kosova për herë të 5-të me radhë mori pjesë me stend në njërën prej panaireve më të mëdha të industrisë ushqimore dhe pijeve  “ANUGA” në botë që organizohet çdo dy vite në Koln, Gjermani.

Këtë vit në stendën e Kosovës, ekspozuan 10 kompani vendore të mbështetura nga Ministria e Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, përkatësisht Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve në Kosovë (KIESA).

Gjatë pesë ditëve, salla ku ishin të vendosura kompanitë nga Kosova, pati vizitorë të ndryshëm nga e gjithë bota, me pyetje dhe kërkesa të shumta për produkte të kultivuara dhe të prodhuara në Kosovë. Kompanitë nga Kosova: “Eurofruti”, “Ananas-Impex”, “Albad”, “Vigani Foods”, “EuroFood”, “Frutti”, “Fungo”, “ABI & ELIF 19”, “Agro Florentina” dhe “Camel”, Promovuan produktet e tyre në këtë panair, njëherësh zhvilluan kontakte me kompani pjesëmarrëse, me qëllim të bashkëpunimit në të ardhmen dhe gjetjen e tregjeve të reja për eksport. Për me tepër, pjesë të këtij panairi ishin edhe Shoqatat Nacionale të cilat merren me koordinimin e sektorëve të caktuar në Kosovë si: “Mjedra e Kosovës”, “PePeKo” dhe “Organika”, të cilat nën mbështetjen e GIZ-it Gjerman, mbështetën bizneset e shoqatave nacionale respektive, si në organizimin e shumë takimeve, B2B etj. Këto takime rezultuan të ishin shumë të frytshme dhe një të ardhme të afërt, do ju lehtësohet një qasje në tregjet evropiane.

Vlen të theksohet se nga pjesëmarrja në panaire të tilla si ANUGA, vërehet se industria e ushqimit ka ndryshuar ndjeshëm nga pandemia. Ka pasur një ndikim të madh në mënyrën se si jetojnë shumë njerëz. Kompanitë tona duke parë zhvillimin real të industrisë ushqimore në botë duhet të bëhen edhe më efikase – ato duhet të reduktojnë të gjitha kostot e panevojshme dhe të investojnë edhe më shumë ne inovacion, veçanërisht në fushën e teknologjive të reja të kultivimit si dhe proceset e mirëmbajtjes se pas-vjeljes, kalibrim, paketim, logjistikë dhe transport.

ANUGA 2023 ishte krejtësisht ndryshe nga edicionet e kaluara, me mbi 140,000 vizitorë nga 200 vende dhe përafërsisht; 7,900 ekspozues nga 118 vende, pra mund të konstatohet se si njëri ndër panairet kryesore te tregtisë globale, tejkaloi të gjitha pritjet.

ANUGA e këtij viti u fokusua kryesisht në temat e qëndrueshmërisë dhe përdorimit të përgjegjshëm të burimeve, prezantoi më shumë impulse të reja për industrinë ushqimore të së nesërmes se kurrë më parë. U organizuan panele ekspertësh që trajtuan çështjet më të rëndësishme të industrisë.

Në një epokë ku bota e ushqimit po bëhet gjithnjë e më globale dhe qëndrueshmëria dhe ushqimi i shëndetshëm gjithnjë e më i rëndësishëm, ANUGA promovoi shkëmbimin midis njerëzve nga kultura, industri dhe fusha të ndryshme interesi.

Për industrinë ushqimore të Kosovës, kjo pjesëmarrje ishte e një rëndësie të veçantë, për të parë për së afërmi trendet dhe kërkesat botërore të ushqimit, të cilat duhet ndjekur dhe zbatuar në vend për të vazhduar që produktet e kultivuara e prodhuara në Kosovë të jenë pjesë të tregut global.

Nga Dr. sc. Kujtim Lepaja – Drejtor Ekzekutiv i Shoqatës Nacionale “Mjedra e Kosovës” për Agro Portalin

Sezoni i mjedrës 2023 është ballafaquar me një pasiguri të konsiderueshme në treg, të shoqëruara nga ndikimi i ndryshimeve klimatike, veçanërisht në kultivimin e mjedrës. Situata aktuale shumë e vështirë, na detyron të vazhdojmë të jemi edhe më aktiv. Aftësitë tona konkurruese po vështirësohen sepse kostot, veçanërisht kostot e punës dhe mirëmbajtjes, po rriten. Konkurrenca e jashtme është në rritje, veçanërisht nga Ukraina dhe Afrika Veriore. E gjithë kjo kërkon punë të mëtejshme dhe një zë të fortë të industrisë. Nuk ka alternativë tjetër veçse të angazhohemi maksimalisht e assesi të dorëzohemi!

Tani kemi vendosur vendin tonë në hartën globale të kultivimit të mjedrës dhe duhet të përballemi  me sfidat momentale me të cilat jemi duke u ballafaquar gjatë rrugës. Viti 2023 ishte njëri ndër vitet më sfidues, me kushte klimatike jo të favorshme. Në pranverë, me reshjet te vazhdueshme të shiut e në verë me temperaturat ekstreme të larta, të cilat na afektuan në rendiment e cilësi, e këtyre problemeve klimatike ju shtuan edhe çmimet e ulëta në tregjet evropiane, kësaj radhe të shkaktuara kryesisht nga lufta në Ukrainë, të cilët deri dje, produktin e tyre e plasuan mbi 70% në tregjet ruse, ndërsa këtë vit, atë sasi e plasuan në Evropë me çmime të ulëta.  Kjo situatë ka zbehur motivimin e fermerëve të mjedrës, jo vetëm në vendin tonë, por në të gjitha vendet që merren ku kultivim të mjedrës për industri.

Mjedra është një frut global, i prodhuar në të gjithë botën, në 6 kontinente. Është i disponueshëm për konsumatorët 12 muajt e vitit, i prodhuar në teknologji të ndryshme dhe në zona të ndryshme klimatike. Teknologjitë e reja dhe potenciali i tregjeve lehtësojnë transportin efikas të frutave në tregje shumë të largëta dhe zhvillimin e tregtisë ndërkontinentale. Për t’u angazhuar në këtë treg global në mënyrë efektive, është shumë me rëndësi që akterët e veçmas fermerët të jenë të informuar për zhvillimet në vende të tjera, të kuptojnë tendencat mbizotëruese të shitjeve dhe të parashikojnë perspektivat për të ardhmen.

Zhvillimi i pemishtes, ndërtimi i strategjisë, kultivimi me teknologji të reja, adaptimi në kushtet e reja klimatike, ndjekja e nevojave të tregut të mjedrës, kjo është ajo me të cilën lidhet “Konferenca e 8 mjedrës” që së shpejti do të organizohet në Kosovë. Kjo ngjarje na lejon të forcojmë pozicionin tonë si furnizues evropian i mjedrës.

Prandaj vëmendje të veçantë gjatë këtyre ditëve meriton Konferenca e mjedrave “FORMIMI I SË ARDHMES NË SEKTORIN E MJEDRËS” e teta me radhë që organizon Shoqata Nacionale “Mjedra e Kosovës” që është një pasqyrim specifik i aktiviteteve të të gjithë sektorit. Kjo është një arritje e rëndësishme, veçanërisht e fermerëve nga rajoni i Podujevës, Prishtinës, Reçanit dhe Shtërpcës. Që në fillimet e themelimit të Shoqatës, ne i kemi vënë theks të madh edukimit të fermerëve, si në teknologjitë e prodhimit dhe parimet e pemishteve funksionale, duke përfshirë rregullat që rregullojnë tregun. Të gjithë këto elemente janë përfshirë në programet e konferencave gjatë viteve të fundit. Në fillim, ne e bëmë atë me ndrojtje, joprofesionale, por gjithmonë në mënyrë të pavarur dhe në përputhje me nevojat e mjedisit. Nuk është natyra komerciale e këtij eventi që përcaktoi suksesin e tij. Nga një event modest lokal, “Konferenca e Mjedës”  është kthyer në eventin më të madh të këtij lloji në Ballkan, duke tërhequr pjesëmarrjen e më shumë se  400 pjesëmarrësve.

Zbatimi praktik i shumë kultivarëve, metodat e reja të kultivimit, vjeljes, përpunimit, zbatimi i standardeve të sigurisë ushqimore, përpunimi me kosto të ulët dhe shumë efekte të tjera pozitive janë kontributi i konferencës në zhvillimin e industrisë që ka bërë të jetë shumë atraktive për folës dhe fermerë edhe jashtë Kosovës.

Konferenca 8 e mjedrës do të mbahet më 7 dhjetor 2023 në Prishtinë dhe do të mbledhë të gjithë akterët e pemëve të imëta në mënyrë që të krijojnë kontakte, të ndajnë idetë dhe të diskutojnë çështjet e tyre teknike dhe tregtare. Është një mundësi e shkëlqyer për të fituar dhe thelluar njohuri për kultivimin e mjedrës, situatën e tregut, ndryshimet klimatike si dhe perspektivat për zhvillimin e mëtejshëm të sektorit të mjedrës.

Në konferencë do të marrin pjesë kultivues nga vendi, rajoni  por edhe nga vende të tjera, me shumë prezantime nga ekspertë vendor dhe ndërkombëtar të fushës.

Sot të gjithë e dinë që Kosova prodhon mjedër cilësore. Le të mos e humbasim këtë reputacion! Sepse tani për tani, edhe pse me shumë sfida, ne jemi më të mirët në prodhimin e mjedrave me cilësi të lartë dhe ne aspirojmë ta ruajmë këtë status!

Së bashku do t’ja dalim!

Nga Dr. sc. Kujtim Lepaja – Drejtor Ekzekutiv i Shoqatës Nacionale “Mjedra e Kosovës” për Agro Portalin

Në aspektin e shëndetit publik, produktet për mbrojtjen e bimëve janë preparate apo substanca kimike të cilat përdoren në jetën e përditshme për kontrollin e agjentëve të dëmshëm biologjik (ADB) në hapësirat banuese. Në bujqësi njihen si produkte për mbrojtjen e bimëve dhe si të tilla përdoren për të parandaluar ose reduktuar humbjet nga sëmundjet, barojat dhe insektet dëmtues të bimëve. Në këtë mënyrë mund të përmirësojnë rendimentin si dhe cilësinë e prodhimit bujqësor. Kurse, në aspektin industrial janë substanca kimike të formuluara për përdorim dhe rrezik minimal për shëndetin e njeriut dhe mjedisin, mirëpo rezultatet në praktikë nuk janë gjithmonë në përputhje me këtë fakt. Ekzistojnë një numër i madh i faktorëve që duhet të merren parasysh për një përdorim të sigurt të produkteve për mbrojtjen e bimëve:

1. Përzgjedhja e produktit të duhur per mbrojtjen e bimëve është hapi i parë drejt sigurisë së përdorimit të produkteve për mbrojtjen e bimëve, përkatësisht produkteve për mbrojtjen e bimëve. Fillimisht produkti duhet të jetë i regjistruar sipas institucioneve përkatëse, të ketë etiketë dhe të jetë në gjendje të mirë paketimi. Vetitë fizike, kimike  dhe toksikologjike; doza dhe materia aktive; format e formulimit;  mënyrat se si duhet transportuar dhe deponuar produktet për mbrojtjen e bimëve, udhëzimet për përgatitjen dhe aplikimin e tyre, janë disa nga elementet kryesore që ndikojnë në përzgjedhjen e produktit të duhur.
2. Dallimet morfologjike dhe fiziologjike të kulturës bujqësore dhe barojave, cikli jetësor i patogjenëve dhe dëmtuesve – para ҫdo trajtimi duhet të analizohen fenofazat e zhvillimit të kulturës bujqësore dhe ADB-ve; kërkohet njohuri e mjaftueshme profesionale mbi këto elemente.
3. Faktorët abiotik, përkatësisht, faktorët klimatik – para ҫdo trajtimi me produkte për mbrojtjen e bimëve, duhet analizuar kushtet klimatike; vlerat minimale dhe maximale të temperaturës, reshjet, lagështia relative e ajrit dhe tokës, drejtimi dhe shpejtësia e erës (drifti), janë disa nga faktorët që ndikojnë në depërtimin dhe efikasitetin e produkteve për mbrojtjen e bimëve.
4. Paisjet personale mbrojtëse – ҫdo person i cili është përgjegjës për trajtim me produkte për mbrojtjen e bimëve, duhet të jetë i paisur me rroba adekuate mbrojtëse, dorëza, syze dhe këpuca mbrojtëse për të shmangur kontaktin me lëkurë; të vendos maskë, kapelë dhe respirator për të mbrojtur organet e frymëmarrjes.
5. Mjetet e punës – para dhe pas ҫdo trajtimi me produkte për mbrojtjen e bimëve, mjetet e punës duhet të jenë të kalibruara, të pastruara dhe të mirëmbajtuara.
6. Hapësirat banuese përreth zonave të trajtuara me produkte për mbrojtjen e bimëve – rekomandohet që trajtimet me pesticide të bëhen larg hapësirave banuese ose të paktën banorët të lajmërohen paraprakisht.
7. Biodiversiteti – rëndësi të vecantë duhet kushtuar biodiversitetit dhe organizmave të dobishëm brenda atij territori të caktuar ku aplikohen produktet për mbrojtjen e bimëve.

Pavarësisht, renditjes së faktorëve të lartë përmendur, rëndësia e secilit prej tyre është e pakontestueshme.

Nga Dr. Rozafa Fetahaj, eksperte e Mbrojtjes së bimëve për Agro Portalin.

VIDEO UDHËZUESE me temën “Zinxhiri i vlerës së kulturës së Mjedrës për përpunim”.

VIDEO UDHËZUESE me temën “Rregullat bazë për grumbullim të qëndrueshëm të PPJD – Produkteve Pyjore Jo-Drusore”

VIDEO UDHËZUESE me temën  “Zinxhiri i vlerës së kulturës së domates, me fokus eksportin”

VIDEO UDHËZUESE me temën “Teknologjia e kultivimit të trangullit për konservim – kornishonit”

VIDEO UDHËZUESE me temën “Certifikimi Organik i Bimëve Mjekësore dhe Aromatike”.

VIDEO UDHËZUESE me temën “Procesi i certifikimit të pemëve dhe perimeve me standardin Global G.A.P.”

Në vitin 1992, Konventa e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike (UNFCCC) konstatoi se ndryshimet e klimës iu atribuohen drejtpërdrejt ose tërthorazi aktiviteteve njerëzore që ndryshojnë përbërjen e atmosferës gjatë një periudhe të krahasueshme kohore, ndryshime të cilat do të kenë ndikim në nivelin lokal, regjional dhe global. Aktivitetet bujqësore (p.sh. lavërimi i shpeshtë i tokës ndikon në lirimin e CO₂ në atmosferë; përdorimi i madh i pesticideve; plehërimi) në mënyrë ironike kanë ndikuar në ndryshimet klimatike. Meqenëse, sektori i bujqësisë  mbështetet në tokën, ujin dhe burimet e tjera natyrore në të cilat ndikon klima, si i tillë është shumë i ndjeshëm ndaj motit dhe klimës.

Ndryshimet klimatike mund të krijojnë kushte më të mira ose më të papërshtatshme për rritjen dhe zhvillimin e kulturave bujqësore në regjione të ndryshme. Ndryshimet në temperaturë, reshje dhe ngrica po ndikojnë në zgjatjen e periudhës vegjetative të kulturave bujqësore pothuajse në ҫdo shtet. Kjo zgjatje e periudhës vegjetative mund të efekte pozitive dhe negative në sigurinë e ushqimit. Disa fermerë mund të jenë në gjendje për të kultivuar këto kultura bujqësore, e disa të tjerë do të duhet të bëjnë ujitje më të shpeshta gjatë periudhave të gjata të thatësisë dhe do kenë vështirësi ti zbatojnë praktikat bujqësore.

Lirimi i gaseve toksike në atmosferë si rezultat i aktiviteteve në bujqësi (dioksidi i karbonit) dhe blegtori (metani; përkatësisht dekompozimi i plehut të shtallës), po ndikojnë në ndotjen e ajrit. Kjo ndotje shkakton dëme tek bimët, kulturat bujqësore dhe pyjet. Ekspozimi ndaj smogut industrial, tek bimët, mund të ndikoj në procesin e fotosintezës, ngadalësoj rritjen dhe zhvillimin e tyre, si dhe në rritje të ndjeshmërisë ndaj sëmundjeve. Përqendrimet më të larta të CO₂ mund të ndikojnë gjithashtu në procesin e transpirimin (d.m.th. humbjen e ujit). Reduktimi i transpirimit mund të jetë 30% në disa kultura bujqësore. Ndryshimet e temperaturës dhe reshjeve gjithashtu do të zgjerojnë shfaqjen dhe gamën e insekteve, barojave dhe sëmundjeve, gjë që  mund të çojë në një nevojë më të madhe për kontrollin e barojave dhe dëmtuesve. Ndryshimet klimatike mund të rrisin gjithashtu kërcënimin ndaj zjarreve. Zjarret paraqesin rreziqe të mëdha për tokat bujqësore, kullosat dhe livadhet.

Efektet e ndryshimeve klimatike në bujqësi do të varen nga shkalla dhe ashpërsia e ndryshimit të klimës, si dhe nga shkalla në të cilën fermerët do të mund të përshtaten. Çdo ndryshim në parametrat e lartë përmendur do të ndikoj direkt në sasinë e ushqimit të prodhuar. Produktiviteti bujqësor për të gjithë botën parashikohet të bjerë midis 3% dhe 16% deri në vitin 2080. Në të ardhmen, pritet të ketë rritje të çmimeve të produkteve ushqimore, duke çuar kështu në pasiguri dhe krizë ushqimore. Andaj, strategjitë mbi adaptimin dhe menaxhimin e kulturave bujqësore dhe pasurive natyrore duhet të jenë prioritet i fermerëve dhe institucioneve kompentete.

Nga Dr. Rozafa Fetahaj, eksperte e Mbrojtjes së bimëve për Agro Portalin.

VIDEO UDHËZUESE me temën “Kultivimi i mjedrës në mjedise të mbrojtura – serra”

VIDEO UDHËZUESE me temën “Përgatitja e tokës për kultivimin e bimëve mjekuese dhe aromatike”

Në Kosovë, këtë vit është përhapur sëmundja e Fitoftorës e shkaktuar nga patogjeni Phytopthora rubi njihet si Kalbëzimi i llastarëve dhe rrënjës së Mjedrës.

Kultura e mjedrës mund të preket në të gjitha fazat e zhvillimit, është shumë aktive aty ku ka reshje të vazhdueshme të shiut, në toka të rënda e me lagështi të cilat janë të pa drenazhuara mirë.

Konsiderohet një sëmundje shumë e rrezikshme tek mjedra!

Simptomat e sëmundjes: tek lastarët e infektuar në pjesën e poshtme të tyre shfaqen njolla ujore në formë veze, ndërsa më vonë këto njolla marrin ngjyrë hiri deri në gështenje.

Në rastet kur bimët janë futur të infektuara në dimër, në pranverë sythat nuk qelin ndërsa lastarët nuk japin prodhim. Ne fillim te verës gjethen thahen, një kohë të caktuar mbajnë ngjyrë të gjelbër dhe mbesin të varura në lastarët e infektuar. Në fund i tërë llastari thahet. Lastarët e infektuar pasi kanë filluar të thahen, këputen shumë lehtë në afërsi të tokës.

Dëmet: Dëmet nga kjo sëmundje janë shumë serioze. Tek lastarët e infektuar nuk ka prodhim dhe gjithashtu nuk dalin lastarë të rinj. Si pasojë e shiut të tepërt mund të thahet e tërë pemishtja

Menaxhimi i sëmundjes:

• Duhet te kemi shumë kujdes kur e bëjmë mbjelljen në mënyrë që tu shmangemi tokave të rënda.
• Si rrjedhim, një kombinim i masave mekanike (llastarët që janë të prekur nga kjo sëmundje duhet larguar nga pemishtja në mënyrë që sëmundja mos të përhapet), krasitja me kohë dhe rrallimi, menaxhimi i drenazhimit të pemishtes si dhe menaxhimi i barërave të këqija.
• Preparatet kimike: dioksidi & hidroksidi i bakrit, si dhe sulfat bakri trebazik, kanë treguar rezultate të mira në parandalimin dhe menaxhimin e sëmundjes. Mirëpo, vetëm me masa kimike nuk është e mundur që të menaxhohet sëmundja.

• Konkludim: kombinimi i masave sanitare, fizike, biologjike dhe kimike, mund të jetë çelësi i menaxhimit të sëmundjes.

Pas një pranvere me reshje të vazhdueshme të shiut, nga java e kaluar edhe zyrtarisht ka filluar fushata e korrje-shirjeve në Kosovë. Sipas Ministrit të Bujqësisë Pylltarise dhe Zhvillimit Rural z. Faton Peci, sipërfaqet e mbjella me grurë janë rritur nga 46.931 ha (viti 2020) në 66.964 ha (viti 2023), respektivisht për 42.69%. Po ashtu, ai theksoi se në total sipërfaqet e mbjella me kultura të drithërave janë rritur nga 78.251 ha (viti 2020) në 112.047 ha (viti 2023), respektivisht për 43.19%. Ndërsa, profesori i Universitetit të Prishtinës – Fakulteti i Bujqësisë, z. Imer Rusinovci, potencoi se rendimenti mesatar i grurit për hektar edhe këtë vit rezulton të jetë ende i ultë, pra diku më poshtë se 4000 kg/ha.

Gjatë një analizë që ka bërë stafi i Agro Portal-it, del se reshjet e vazhdueshme të shiut gjatë muajve maj dhe qershor, 2023, kanë patur një ndikim negativ në uljen e rendimentit, ku është manifestuar me një tkurrje të kokrrës së grurit dhe deformim të indit ushqyes ose endospermës, e cila ka rezultuar me një rendiment më të ultë.

Po ashtu, Agro Portal vlerëson se prodhimtaria e qëndrueshme të grurit, varet nga këta faktorë si: zgjedhja e varieteteve cilësore të farës së grurit, masat agroteknike, punimi i tokës duke përfshirë: punimin themelor dhe atë plotësues, mbjellja në kohë, menaxhimi i ushqimit–plehërimit të balancuar (bazë dhe atij plotësues), si dhe menaxhimi në kohë dhe me preparatet e duhura ekologjike të barojave të padëshiruara. Pra, këta faktorë ndikojnë drejtpërdrejtë në përmirësimin e cilësisë dhe sasisë se grurit për njësi te sipërfaqes, të cilat masa duhet të merren parasysh në të ardhmen.

Qoftë ky një vit i bereqetshëm!

Agro Portal, ju uron punë të mbarë të gjithë fermerëve në fushatën e korrje-shirjeve!

Në zhvillimin e hovshëm të sektorit të Bimëve Mjekësore dhe Aromatike, vend të rëndësishëm zë edhe certifikimi organik.

Ç’është certifikimi organik?!

Certifikimi Organik mund të shpjegohet si një procedurë me të cilën trupa certifikuese e akredituar me anë të një certifikate të fushëveprimit dëshmon që sistemi i prodhimit ose përpunimit të një operatori apo kompanie është vlerësuar në mënyrë metodike dhe është në përputhje me kërkesat e specifikuara, siç parashikohen në programin për prodhimin organik. Natyrisht që standardet dhe procedurat duhet të jenë të formuluara në harmoni me standardet e tjera ndërkombëtare që rregullojnë importin dhe eksportin e produkteve organike.

Certifikimi i organik i BMA-ve garanton cilësinë, sigurinë dhe gjurmueshmërinë e produktit tek konsumatori në nivel vendor dhe në nivel ndërkombëtar (nëse produkti është eksportuar). Po ashtu, certifikimi ka për qëllim mbrojtjen e konsumatorëve nga ndonjë falsifikim i mundshëm dhe mbrojtjen e prodhuesve nga konkurrenca e pandershme.

Popullsia botërore ka kaluar 8 miliardë banorë, temë kyçe natyrisht që është ushqimi dhe prejardhja e tij. Andaj, për të krijuar vlerë dhe një pikë dallimi në treg, një sistem funksionimi i fuqishëm dhe i vlefshëm për të verifikuar standardet organike në të gjithë zinxhirin e furnizimit është i një rëndësie jetike. Për më tepër certifikimi ka mundësuar shpërndarjen e gjerë gjeografike të produkteve organike nga BMA-të.

Kërkesa për produkte organike është vazhdimisht në rritje, dhe sipërfaqja e tokës nën prodhim organik po rritet vazhdimisht. Kjo rritje është si rezultat që njerëzit po bëhen më të ndërgjegjshëm ndaj mjedisit dhe të shqetësuar për shëndetin, mirëqenien dhe ushqimet e tyre. Ndër të tjera në studime të ndryshme konsumatorët kanë raportuar se blejnë ushqim organik sepse është më mirë për ta, më mirë për fëmijët e tyre, më mirë për mjedisin dhe më i mirë për kafshët. Për më tepër, përpunuesit ushqimor e farmaceutik duhet të kenë produkte të certifikuara organike të cilat i përdorin si lëndë të para, në mënyrë që produkti i tyre final të jetë i sigurt dhe organik.

Në aspektin praktik në Kosovë dhe Shqipëri si trupë e parë certifikuese dhe më e njohur në sektorin e BMA-ve është Albinspekt (tani me emrin Bio.inspecta https://www.bio-inspecta.al/sq/home), e cila i certifikon kompanitë që janë të përfshira në stadet e ndryshme të sektorit të BMA-ve, qoftë mbledhje spontane, kultivim apo përpunim. Pra, fermerët për tu certifikuar së pari duhet të kontaktojnë trupën certifikuese dhe trupa certifikuese njofton fermerët për standardet që duhet plotësuar dhe rregullat që duhet ndjekur. Njëkohësisht aplikon vizita metodike në terren, nëse është e nevojshme edhe analiza të ndryshme për të verifikuar ndonjë dyshim të mundshëm sa i përket spektrit organik. Natyrisht që edhe bëhet pajisja me certifikatë kundrejt një pagese, e cila është në harmoni me punët, vizitat dhe angazhimet e trupës certifikuese të aplikuara për ngastrat e fermerit. Pasi fermeri të ketë pranuar certifikatën natyrisht që me lehtësi mund të bëj shitjen e produktit të tij sidomos në tregun e eksportit.

Certifikimi organik natyrisht që kontribuon me një përqindje në kostot totale të produktit, por në nivel të përgjithshëm konsiderohet paksa sfidë për fermerët e rinj si rezultat i disa pengesave administrative dhe sistematike të cilat në nivel botëror pengojnë zhvillimin më të shpejtë të këtij sektori. Megjithëse, certifikimi organik është dritarja më e madhe drejt tregjeve botërore për produkte organike.

Nga PhD.kandidat Ardit Sertolli, ekspert në zhvillimin e qëndrueshëm rural, për Agro Portalin.

Perimet janë një ndër ushqimet kryesore të njeriut, të pasura me vitamina, minerale dhe fibra. Mirëpo, në sistemet e prodhimit të perimeve, humbjet e rendimentit të shkaktuara nga barojat e pakontrolluara mund të jenë në mes 45-95% në varësi të mjedisit të prodhimit. Barojat jo vetëm që ulin rendimentin e perimeve, por gjithashtu ulin cilësinë dhe vlerën e tyre në treg. Hapi i parë në menaxhimin e barojave është identifikimi i barojave dhe ciklit jetësor të tyre, pastaj dendësia relative e barojave dhe perimeve, koha e shfaqjes së barojave dhe kohëzgjatja e konkurrencës mes tyre. Andaj edhe strategjitë e menaxhimit të barojave duhet të përpilohen në përputhje me këto aspekte. Në tabelë janë paraqitur disa nga barojat më problematike tek perimet dhe disa nga masat të cilat mund aplikohen për menaxhimin e tyre.

 Vërejtje: Para ҫdo trajtimi me pesticide, keni parasysh fenofazat e zhvillimit të bimës dhe barojave; kushtet klimatike; mjetet e punës si dhe respektoni udhëzimet e tiketës dhe masat mbrojtëse.

Për më shumë të dhëna rreth pesticideve, lexoni me vëmendje Manualin e Produkteve për Mbrojtjen e Bimëve në Kosovë (Demaj A. dhe Mehmeti A., 2016).

Nga Dr. Rozafa Fetahaj, eksperte e Mbrojtjes së bimëve për Agro Portalin.

Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural ka hapur thirrjen për mbështetje të sektorit të bujqësisë dhe blergorisë përmes pagesave direkte, dhe Primi i Sigurimeve Bujësore është në listën e subvencioneve të qeverisë. Thirrja është e hapur për fermerët të cilët kanë blerë primin e sigurimit bujqësor indeks në periudhën Mars-Qershor 2023. Programi i subvencionimit mbulon 12 produkte të sigurimit indeks siç janë: grurë, mjedër, dredhëz, mollë, kumbull, rrush, arrë, qershi, vishnje, misër, fasule dhe dardhë.

Aplikimi për subvencionimin e primit të sigurimit bujqësorë në vlerën prej 75% bëhet në zyrën për bujqësi në komunën përkatëse dhe fermeri duhet të sjell me vete këto dokumente:

• Polisën e sigurimit për kulturën bujqësore përkatëse, e lëshuar nga kompania e sigurimit me licence nga BQK për sigurime bujqësore.
• Faturën dhe dëshminë mbi pagesën e polisës së sigurimit;
• Deklaratën e zotimit e nënshkruar nga të dy palët (fermeri dhe kompania e sigurimit) Kjo deklaratë obligon fermeret të ndjekin procedurat e aplikimit për subvencionim të primit.

Fermerët të cilët kanë blerë policat e sigurimit, në përputhje me Kontratën, Kushtet e Përgjithshme dhe Deklaratën e Zotimit të nënshkruar me rastin e pagesës së këstit të parë janë të obliguar që të paraqiten si në këtë njoftim.

Afati i aplikimit fillon nga data 10.07.2023 dhe mbaron me datë 18.08.2023 ora 16:00

Në Kosovë, institucionet financiare ofrojnë kredi për bizneset e vogla, kryesisht për investime dhe kapital punues. Por si ta përdorni më së miri kredinë për ta kthyer në përfitim financiar dhe si të negocioni me bankën për llojin e kredisë dhe interesat tuaja, mësoni më gjerësisht nga kjo video.

Breshëri është një fenomen i zakonshëm meteorologjik, i cili është vazhdimisht i pranishëm me frekuencë dhe ashpërsi të lartë. Paraqitja e breshërit zakonisht ndodh në “muajt e ngrohtë të vitit”, duke filluar nga muaji maj deri në gusht. Frekuenca më e madhe e breshërit ndodh gjatë muajit maj dhe qershor, por në një kuptim më të gjerë mund të ndodhë edhe më herët, si p.sh., fundi i prillit deri në fund të gushtit. Breshëri zakonisht shfaqet në orët e pasdites, diku rreth orës 13:00. deri në orën 20:00, me një kohëzgjatje prej 10 minutash në maksimum. Mirëpo, edhe për një kohë kaq të shkurtër, dëmet nga breshëri në mbarë botën janë më shumë se 1 miliardë euro në vit. Ngjashëm, dëmet në Kosovë tejkalojnë shumën prej 1 milion euro në vit. Paraqitja e breshërit në Kosovë ndryshon varësisht nga regjioni, dhe shfaqet zakonisht çdo 3 vite, mirëpo nganjëherë mund të paraqitet edhe 3 herë brenda muajit (si p.sh. rajoni i Gjilanit në qershor të vitit 2018). Sipërfaqet e prekura nga breshëri përfshijnë sipërfaqe në formë të shiritave të ngushtë. Dëmet janë të konsiderueshme, sidomos në vreshta, pemishte dhe disa kultura perimore frytore, të tilla si speci dhe domatja. Breshëri ndikon drejtpërdrejtë në kualitet të prodhimit dhe shkakton ulje (humbje) të rendimentit. Megjithatë, për shembull në pemishtet e mollës, breshëri shkakton më shumë dëmtime në cilësi, sesa në sasi të prodhimit.

Në rastin e mollës, breshëri zakonisht shfaqet nga fundi i prillit deri në fund të gushtit. Breshëri mund të dëmtojë frytet, gjethet dhe degët e mollës.

Në lidhje me këto dëme, një ekip i ekspertëve të Koorporatës Ndërkombëtare Financiare (IFC) në koordinimin me ekspertët e Ministrisë së Bujqësisë, Pylltarisë, dhe Zhvillimit Rural (MBPZHR-së) kanë analizuar humbjet e shkaktuara nga breshëri në pemishtet e mollës në Kosovë. Disa prej gjetjeve kryesore të tyre janë listuar më poshtë:

Gjetjet e lidhura me rrezikun e breshërit në pemishtet e mollës:

1. Breshëri shkakton më shumë dëme në kualitetin e mollës sesa rendimentin (sasinë e prodhimit);
2. Ndikimi i breshërit në disa raste llogaritet të jetë minimal, sidomos në qoftë se paraqitet nga mesi i muajit maj deri në fillim të qershorit. Në këtë periudhë, breshëri do të rrallojë frutat e mollës, kështu që fermerëve nuk do të ju duhet të ndërhyjnë kimikisht apo manualisht për të hequr të paktën 30% e frutave të tepërt;
3. Varietetet e ndryshme të mollës reagojnë në mënyra të ndryshme ndaj intensitetit dhe frekuencës së breshërit;
4. Zakonisht breshëri shoqërohet me stuhi, kështu që breshëri sulmon vetëm njërën anë të drejtimit të rreshtit të mollës nëpër pemishtet e mollës;
5. Madhësia e granulës së breshërit është shumë e rëndësishme, sepse sa më e madhe të jetë granula aq më të mëdha do të jenë edhe dëmet nga breshëri;
6. Dendësia e frutave luan rol të rëndësishëm, për arsye se nëse prodhohen më shumë fruta, mbrojtja e frutave është më e lartë, pasiqë frutat mbulojnë njëri-tjetrin;
7. Pozicioni i frutave është shumë i rëndësishëm për sasinë e dëmeve nga breshëri, pasiqë frutat që ndodhen në pjesët më të larta të pemëve janë më të ekspozuar ndaj breshërit sesa frutat që ndodhen në pjesën e poshtme të pemëve (trupave) të mollëve. Breshëri sulmon pozicionet më të larta të pemëve ashtuqë frutat që ndodhen në pjesët e poshtmë të pemës do të jenë të mbuluar nga frutat që ndodhen në pjesën e sipërme.

Si munden fermerët të zbusin rrezikun nga breshëri?

Ekzistojnë dy mënyra kryesore agronomike për mbrojtjen ose zvogëlimin e humbjeve të shkaktuara nga breshëri :

1. Vendosja e rrjetës kundër breshërit – vendosja e rrjetës ka disa përparësi: mbron frutin e mollës kundrejt breshërit; mbron frutat nga skuqja diellore, sidomos disa lloje të tilla si Granny Smith. Kështu, rrjeta ndikon në përmirësimin e cilësisë së frutave, mbron frutet nga shpendët, kështu që sulmimi i frutave nga shpendët minimizohet. Si mangësi e kësaj mase konsiderohet çmimi i lartë që nevojitet për vendosjen e këtyre rrjetave, një çmim që varion prej 12,000 deri në 18,000 EUR në varësi të cilësisë së sistemit kundër breshërit.
2. Aplikimi i preparateve kimike – Çdo frut i mollës i goditur nga breshëri shoqërohet nga kroma e mollës (Venturia inaequalis). Në kohën kur pemishtja e mollës është goditur nga breshëri, fermeri duhet të trajtojë menjëherë pemishten e tij me preparate me bazë Bakri (Cu).

Faktorët klimatik që shkaktojnë dëme në bujqësi janë të shumtë, por 4 nga faktorët më të shpeshtë që pothuajse çdo vit shkaktojnë dëme të konsiderueshme  në sektorin e bujqësisë në Kosovë janë ngricat e vonshme pranverore, shiu i tepërt, thatësirat dhe breshëri. Këto lloj rreziqesh mbulohen edhe me sigurim bujqësor. Detajet mbi karakterisikat e këtyre faktorëve, dhe si mbulohen ato me sigurim bujqësor, gjeni tek video e mëposhtme:

Ndonëse jemi në periudhën e kalimit të stinës së dimrit, tani është koha e trajtimit dimrëror të mjedrës.

Në këtë fenofazë të zhvillimit, pra, në shumicën e regjioneve ku kultivohet mjedra, me theks të veçantë në ato zona ku kultivohen varietetet vjeshtore, tanimë veç ka përfunduar faza e krasitjes dhe çeljes së llastarëve të rinj, pra pas kësaj faze, kërkohet që të bëhet trajtimi i mjedrës me preparate kimike, për parandalimin e paraqitjes së sëmundjeve dhe dëmtuesve (insekteve).

Pra, pas krasitjes, kërkohet që të bëhet trajtimi me preparate kimike, kryesisht ato me bazë të bakrit, me materiet aktive si më poshtë:

• Bakri,
• Sulfat bakri,
• Sulfat bakri trebazik,
• Dioksid bakri dhe
• Oksikloruri i bakrit & Zink

Fermerë të nderuar, të gjitha këto preparate (materie aktive) i gjeni tek importuesit/shitësit e inputeve bujqësore në Kosovë dhe ju rekomandojmë që të drejtoheni tek barnatorja bujqësore, më të afërt që ju e keni.

Pse iu duhet sigurim bujqësor fermerëve të Kosovës?

Kushtet atmosferike kanë pësuar një ndryshim të madh në dekadën e fundit, si në Kosovë ashtu edhe në botë. Kjo mund t’i atribuohet ndryshimeve që vijnë nga pasojat e ngrohjes globale. Ngjashëm me vendet e tjera, në prill të viteve 2016 dhe 2017, Kosova u përball me disa ditë me temperatura të ulëta që shkaktuan humbje të mëdha të prodhimit, kryesisht në sektorin e frutave. Mbi 80% e rendimentit të pritur nga frutat ishte humbur si pasojë e ngricave pranverore. Ngjashëm gjatë viteve 2009, 2012, dhe 2015, Kosova u përball me disa ditë me thatësira që shkaktuan humbje në rendiment, kryesisht në grurë dhe misër. Përsëri në vitin 2011, Kosova u përball me një mot të keq me acar pranveror, i cili shkaktoi dëme në pemishte, sidomos në vreshta. Ky nuk ishte viti i vetëm që Kosova u përballë me humbje në prodhim për shkak të motit të keq, ku sidomos sektori i frutave pësoj goditje edhe më të madhe gjatë viteve në vijim. Këto ngjarje të shkaktuara nga ndryshimet klimatike që goditën sektorin e bujqësisë, kanë pasur ndikim të jashtëzakonshëm në ekonomi, duke ndikuar drejtpërdrejt në mirëqenien e fermerëve të Kosovës. Rreziqet në bujqësi krahasuar me rreziqet e tjera janë të ndryshme, për shkak që ngjarjet nga moti i ligë përfshijnë shumë fermerë në të njëjtën kohë, duke shkaktuar humbje sistematike dhe të jashtëzakonshme. Këto humbje gjithpërfshirëse janë shumë të vështira për t’u mbuluar për të gjithë fermerët në të njëjtën kohë duke marrë parasysh mungesën e burimeve financiare si në nivel lokal ashtu edhe në nivel qendrorë. Regjistrimi i humbjeve në vlera tejet të larta, solli nevojën e domosdoshme që në Kosovë të zhvillohet sistemi i sigurimeve bujqësore. Një sistem i qëndrueshëm dhe efikas i sigurimeve bujqësore, do të ofronte kontribut të madh në zhvillimin e sektorit të bujqësisë në vend, duke ulur rreziqet dhe duke rritur mundësinë e investimeve për fermerët.

Çfarë është sigurimi i bujqësisë, si funksionon,dhe cfarë është sigurimi i bazuar në principet e Indeksit?

Ekzistojnë mundësi të ndryshme për fermerin për të zvogëluar rrezikun gjatë sezonit të prodhimit. Një nga mjetet që ndihmon në tejkalimin e rreziqeve  është  sigurimi bujqësor, që përbën një instrument për mbrojtjen e fermerit nga rreziqet e ndryshme si pasojë e kushteve të motit. Sigurimi bujqësor është një instrument financiar efektiv për të siguruar pagesa për fermerët, nëse ata përballen me humbje në prodhim për shkak të motit të keq.  Sigurimi bujqësor mund të siguroj vazhdimësi të biznesit për fermerët në rast të humbjeve. Ai përfaqëson një mjet të rëndësishëm për të zbutur rreziqet dhe siguron një rrugë më të sigurt për investimet e bankës, ku fermerët mund të paguajnë kreditë e tyre edhe në rast të dështimit të kulturave (prodhimit bujqësor). Së pari, sigurimi bujqësor mund të përdoret si mjet për të ndihmuar në mbulimin e pjesërishëm të vlerës së kolateralit për kredi, pasi që një nga shumë vështirësitë me të cilat përballet fermeri, është ofrimi i kolateralit të mjaftueshëm, kërkesë kjo e parashtruar nga bankat për të lëshuar kredi. Së dyti, vështirësi tjetër është mungesa e likuiditetit në periudhat kur prodhimi bujqësor dëmtohet nga kushtet atmosferike, atëherë sigurimi bujqësor ndihmon për të paguar këstin e kredisë. Në përgjithësi, me sigurim bujqësor do të jetë shumë më e lehtë për bankat dhe institucionet mikro financiare (MIF-të) që të japin kredi bujqësore.

Por, përveç sigurimit bujqësor, ekzistojnë edhe mjete të tjera që ndihmojnë fermerët për të zbutur rreziqet si: a) diversifikimi (kultivimi i kulturave të ndryshme, bagëtisë, diversifikimi gjeografik, të ardhurat nga burime të tjera), b) teknologjitë e reja (rrjeta kundër breshërit, ujitja në formën e shiut ndaj ngricave pranverore, dhe mjete/ masa të tjera).

Duke pas parasysh se në Kosovë nuk ka ekzistuar asnjë sigurim bujqësor deri më tani, Korporata Ndërkombëtare Financiare (International Finance Corporation- IFC), pjesë e Grupit të Bankës Botërore në bashkëpunim me Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural (MBPZHR) ka zhvilluar modelet e para të sigurimit bujqësor për fermerë. Këto modele janë përgatitur me anë të llogaritjeve aktuariale dhe në fushën e sigurimeve njihen si produkte INDEKS.  Por cfarë është sigurimi indeks? Ky lloj i sigurimit bujqësor paraqet një mjet për fermerët për të zbutur rrezikun kur ngjarjet e pafavorshme të motit si temperatura shumë të ulëta ose shumë të larta, reshje të tepërta të shiut dhe thatësira. Për të gjitha humbjet në të ardhura të shkaktuara nga këta faktorë të motit të përmendur më sipër, të gjithë fermerët që kanë blerë sigurimin do të kompensohen direkt nga kompanitë e sigurimeve.

Pse fermerët kanë nevojë për sigurim bujqësor?

Themelimi i sistemit të sigurimeve bujqësore në bujqësi është një hap shumë i rëndësishëm në zhvillimin e mëtejshëm të sektorit të bujqësisë, duke pas parasysh edhe ndikimin pozitiv që ky sektor ka në rritjen ekonomike të vendit. Fermerët që do të pajisen me sigurim bujqësor do të kenë një stabilizim të rrjedhës së parasë së tyre nga pengesa të paparashikuara që lidhen me fatkeqësitë e motit. Sigurimi bujqësor do të ndihmojë në rritjen e produktivitetit bujqësor, fermerët do të kenë nevojë për qasje në financa për të blerë më shumë tokë (fermat duhet të rriten në madhësi për t’u bërë më efikase); blejnë fara me cilësi të mirë dhe inpute të tjera për rritjen e rendimenteve, të investojnë në sektorin e vlerës së shtuar për të zëvendësuar importin. Duke pasur parasysh se mbijetesa e fermerit varet nga cilësia dhe sasia e prodhimit që prodhon, sigurimi i kulturave ndihmon në vazhdimësinë e prodhimtarisë bujqësore, zhvillimin e sektorit të bujqësisë dhe rritjen ekonomike në përgjithësi.

Roli i qeverisë në zhvillimin e sistemit të sigurimeve bujqësore

Kushtet ekstreme të motit që kanë qenë të pranishme në Kosovë gjatë viteve të fundit, veçanërisht ato të viteve 2016 dhe 2017, kanë shkaktuar humbje të jashtëzakonshme ekonomike, duke e bërë të pamundur që këto dëme të  mbulohen me mjetet buxhetore të Ministrisë së Bujqësisë. Nëse gjendja e ngjashme e motit vazhdon të ndodhë edhe në vitet e ardhshme, do të jetë shumë e vështirë për strukturën qeveritare që të ofrojë mbështetje financiare përmes skemës së pagesave “ad hoc”. Pra, për Qeverinë e Kosovës dhe sidomos për Ministrinë e Bujqësisë, është shumë e rëndësishme të zbatohet një sistem i Sigurimit Bujqësor i cili do të sigurojë mbrojtje për fermerët që prodhojnë në Kosovë.

Krahas programeve të granteve dhe subvencioneve që ofrohen në baza vjetore nga Ministria e Bujqësisë, ky institucion ka shprehur gatishmërinë për të ofruar mbështetje edhe në sigurimin bujqësor, duke mbuluar rreth 75% të vlerës së polisave të sigurimit për të gjithë fermerët të cilët dëshirojnë të blejnë produkte të sigurimit. Qeveria e Kosovës e këshilluar nga IFC / Grupi i Bankës Botërore do të ndjek praktikat më të mira nga vendet e tjera si: SHBA, Kanada,, Turqia dhe Spanja, dhe të zbatoj këto programe për fermerët në Kosovë. Duke marrë këtë hap në mbështetjen e politikës së sigurimit, Ministria e Bujqësisë  është duke treguargatishmërinë për të avancuar më tej zhvillimin e sektorit të bujqësisë në Kosovë.

Skema e sigurimeve bujqësore në Kosovë do të organizohet në një partneritet midis tre akterëve kryesorë – fermerëve, Shoqatës së Sigurimeve të Kosovës (kompanitë e sigurimeve) dhe MBPZHR-së.

Produktet e para të sigurimeve bujqësore për fermerët e Kosovës

Korporata ndërkombëtare financiare (IFC), pjesë e Grupit të Bankës Botërore, përmes Projektit për Financimin e Bujqësisë në Evropë dhe Azi Qendrore dhe projektit për Financimin dhe Sigurimin e Bujqësisë, në bashkëpunim me MBPZHR-në, kanë zhvilluar dymbëdhjetë produkte të sigurimit bujqësor indeks për fermerët e Kosovës.

Sektori i frutave në Kosovë është me rëndësi për Ministrinë e Bujqësisë, meqë ka pasur një rritje të vazhdueshme të zonave të mbjellura gjatë viteve. Produktet e para të sigurimit bujqësor janë përzgjedhur në bazë të analizave të fitimeve (profitabilitetit), sidomos ato të sektorit të frutave dhe perimeve, numrit të fermerëve dhe, në të njëjtën kohë, rrezikut të ekspozimit të tyre ndaj kushteve të motit. Një arsye tjetër është se sektori i frutave dhe perimeve kanë pësuar humbje të mëdha përgjatë viteve të fundit, ku shumica prej këtyre humbjeve nuk janë mbuluar siç duhet nga ndonjë mekanizëm lehtësues të humbjeve. Për të mbrojtur sipërfaqet aktuale të kultivuara me fruta dhe perime dhe me produkte të tjera bujqësore, dhe në përgjithësi për të zhvilluar më tej këtë sektor, duke mos konsideruar investime të tjera potencialisht të nevojshme në formën e teknikave më të mira të prodhimit, është e rëndësishme për të mbështetur fermerët me një mekanizëm lehtësues të rrezikut siç është sigurimi bujqësor.

Produktet që janë përzgjedhur për t`u pajisur me sigurim bujqësor janë molla, mjedra, dredhëza, speci, rrushi i verës, kumbulla, dardha, arra, qërshija,vishnja, fasulja, misri dhe gruri.

Shitja e polisave të sigurimit do të kryhet nga kompanitë e sigurimeve që veprojnë në Kosovë. Fermerët do të jenë në gjendje t’i qasen atyre në të gjitha komunat dhe kudo që ka një zyrë të kompanisë së sigurimit. Produkti i parë i sigurimeve do të jetë i bazuar në kushtet e motit – produktet e sigurimit të indeksit që mbulojnë rreziqet nga temperatura të ulëta, temperature të larta, thatësira dhe shiut të tepërt.

Produktet e sigurimit dhe periudhat e mbulueshmërisë së rrezikut:

Pas konsultimeve me ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë janë përcaktuar periudhat e rrezikut më të madh për këto 12 kultura dhe njëherit këto do të përbëjnë edhe periudhën e mbulueshmërisë së rrezikut me polisen e sigurimit.

Në tabelën në vijim janë përshkruar kulturat, rreziqet e siguruara, si dhe periudha e mbulueshmërisë së rrezikut:

Rrushi është një nga kulturat më të vjetra të kultivuara në Kosovë. Përmbajtja e pasur e rrushit me vitamina dhe ushqyes të tjerë të rëndësishëm e bëjnë atë një frut të shëndetshëm për trupin e njeriut. Vitaminat kryesore që mund të gjenden në rrush janë vitamina C dhe K, gjithashtu ka edhe shumë fibra dhe antioksidantë.

Në ditët e sotme, Kosova prodhon rrush të cilësisë së lartë në mbi 3400 hektarë, ku rrushi i verës përfshin sipërfaqen më të madhe, me mbi 2500 hektarë dhe pjesa tjetër kultivohet me rrush të tryezës, kryesisht për konsum lokal.

Rrushi i verës kultivohet kryesisht në komunat  Rahovec dhe Suharekë, ndërsa përpunuesit më të mëdhenj të rrushit ndodhen në Rahovec. Ekzistojnë disa varietete të rrushit të verës në dispozicion në treg si: Vranq Cabernet, Smedervka dhe Pinot. Aktualisht, ekzistojnë rreth 12 verari që veprojnë dhe prodhojnë verë me cilësi të lartë në Kosovë. Një pjesë e prodhimit është e dedikuar për eksport, ndërsa shumica është e destinuar për konsum lokal.

Rrushi i verës është një nga kulturat më të rëndësishme për Kosovën për shkak të numrit të madh të fermerëve të angazhuar në këtë aktivitet dhe rëndësisë ekonomike të kësaj kulture që ka për ekonominë e Kosovës. Me zhvillimin e kapaciteteve përpunuese, Kosova është e pranishme në tregun ndërkombëtar, në shumë vende të BE-së, madje edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Siç mund të shihet në figurën më poshtë, sipërfaqet e rrushit në Kosovë kanë qenë pothuajse konstante përgjatë periudhës pesë vjecare 2016-20. Ndërsa sa i përket prodhimtarisë, ajo ka shënuarndryshime të dukshme përgjatë kësaj periudhe, ku në dy vite pa shënuar rënie.

Kultivimi i rrushit, rrushit të verës (ha), dhe prodhimi (t) në Kosovë për periudhën 2016-2021

Rënies në prodhimtari në vitet e fundit mund t’u  atribuohen shumë faktorëve, mirëpo një nga faktorët më të rëndësishëm është moti (kushtet atmosferike). Edhe pse kultivimi i rrushit të verës në Kosovë ka disa përparësi, siç janë kushtet e motit, pozicioni gjeografik dhe faktorët tjerë, kultivuesit e rrushit të verës përballen gjithashtume shumë rreziqe të lidhura me kushtet e motit derisa të kenë produktin e tyre përfundimtar në duart e tyre. Ndër këto rreziqe më kryesoret janë temperaturat e ulëta, ngricat pranverore, reshjet e mëdha të shiut dhe breshëri. Kushtet e këqija të motit ndikojnë drejtpërdrejt në cilësinë dhe sasinë e prodhimit. Në vitet e fundit, fermerët shpesh kanë hasur vështirësi për të arritur një prodhim të dëshirueshëm në vreshtat e tyre. Përveç masave agronomike të ndërmarra për të mbrojtur prodhimet e tyre, atyre u mungojnë instrumentet financiare si sigurimi bujqësor për të siguruar vazhdimësinë e prodhimit dhe qëndrueshmërinë e biznesit. Shembuj të ngjarjeve të fundit të motit që ndodhën përgjatë viteve të fundit në Kosovë, mund të përmendet në veçanti acari pranveror në vitet 2016 dhe 2017 dhe breshëri në vitin 2018, duke shkaktuar miliona euro humbje për kultivuesit e rrushit.

Disa nga përfitimet kryesore të sigurimit bujqësor për vreshta janë listuar më poshtë:

• Të mbrojë vreshtarët nga rënia e të hyrave për shkak të humbjes (uljes) së rendimentit;
• Siguron vazhdimësi të biznesit në rast të ndodhjes/ paraqitjes së faktorëve të ndryshëm klimatik;
• Të forcojë kapacitetin e vreshtarëve për të shlyer borxhet (p.sh., pagesa mujore e kredisë);
• Të inkurarojë vreshtarët të investojnë (adaptojnë) praktika dhe teknologji bujqësore më të reja dhe më produktive.

Me disponueshmërinë e sigurimeve bujqësore, fermerët e Kosovës do të jenë më të sigurt për të rritur investimet e tyre në fushën e vreshtarisë dhe të jenë konkurruese në tregjet ndërkombëtare me produkte cilësore.

Kushtet e pafavorshme atmosferike shkaktojë dëme të konsiderueshme në kulturat bujqësore dhe rezultojnë me ulje të rendimentit. Një nga mjetet për të ulur rreziqet e humbjeve tek kulturat bujqësore është sigurimi bujqësor, i cili është një instrument financiar efektiv që u ndihmon bujqëve të përballen me humbjet e shkaktuara nga moti i ligë. Sistemi i Sigurimeve Bujqësore në Kosovë është inicuar nga Korporata Nderkombetare Financiare (IFC) me mbështetje nga Ministria e Bujqësisë Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural.

Detajet se çfarë është sigurimi bujqësor gjeni në videon e vendosur këtu:

Periudhat e sigurimit për kulturat që mbulohen me sigurim janë paraqitur në tabelën e mëposhtme:

Lajmi i mirë është se Ministria e Bujqësisë do të vazhdojë të mbulojë 75% të kostos së primit të sigurimit përmes Programit të Pagesave Direkte. Kjo është një mundësi e shkëlqyer për fermerët që të mbrojnë kulturat e tyre bujqësore nga ngjarjet ekstreme të motit.

Fermerët mund të blejnë polisat e sigurimit për kulturat e e radhitura në tabelë, nga katër kompanitë e sigurimit të licencuara nga BQK-ja, të listuara më poshtë:

Blerja mund të bëhet në zyrën më afërt të këtyre kompanive në cilindo rajon të Kosovës.

Kostoja e polisës së sigurimit për kulturën e përzgjedhur do të ofrohet nga kompania e sigurimit dhe do të përcaktohet nga vendndodhja e fermës.

Le të mbrojmë të kulturat tona nga moti i ligë me Sigurimin Bujqësor!

Në videon e radhës shpjegohet teknologjia e kultivimit të bimëve mjekuese dhe aromatike

Në videon e radhës shpjegohet si bëhet prodhimi i trangullit turrshi

Në videon e radhës shpjegohet si bëhet mbjellja e mjedrës.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Në videon e radhës shpjegohet si bëhet shumimi i bimëve mjekuese dhe aromatike

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Në videon e radhës mund të mësoni të gjitha hapat e prodhimit të ajvarit shtëpiak.

Viti 2021 konsiderohet si vit i mjedrës, çmimet e mjedrës kanë qenë mjaftë të larta ku fermerët kanë qenë shumë të kënaqur me ato çmime, prandaj është rritur interesi për të kultivuar mjedër. Në video ekspertët tanë flasin për kultivimi e mjedrës në Kosovë

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Kultivimi i trangujve në vazo është shumë i leht.
Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Shartimi i pemëve frutore në pranverë dhe lënia e shartimeve pa mbikëqyrje nuk është një ide e mirë. Krasitja verore e rritjes së tepërt dhe rrallimi i degëve të vendosura keq është punë që duhet të bëhet. Në këtë video, do të shihni se si të krasitni shartimet tuaja në verë, duke përdorur teknikat themelore të krasitjes.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Ndërsa popullata botërore vazhdon rritjen marramendëse, ne mund të mos kemi zgjidhje tjetër veçse të shohim metoda alternative për të ushqyer popullatën. Njëra nga alternativat mund të jenë insektet.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Në vend se të blini shportën për kompostim, mund ta shfrytëzoni shportën e vjetër të rrobave për kosh të kompostimit.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Udhëzuesi i lehtë hap pas hapi për ndërtimin e një kopshti perimesh, të qëndrueshëm, pa barërat e këqija – me ose pa shtretër të ngritur.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Kuptoni përgjigjen ne disa prej pyetjeve më të shpeshta në lidhje me kultivimin e qershisë në vazo: Sa kohë i duhet një peme qershie për frutat? Sa kohë duhet për të rritur një pemë qershie? A ka nevojë për diell të plotë një pemë qershie?  Si të mbani një pemë të qershisë të shëndetshme?

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Si e dini kur të velni një domate jo hibride që nuk bëhet e kuqe? Përdorni këto këshilla!

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Para se të filloni të mbillni, kjo është ajo që duhet të dini. Si të zbuloni datën kur fillon acari?. Cilat fara janë të forta ndaj ngricave ose të ndjeshme ndaj ngricave?

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Nga vijnë kafshët që hamë?

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Disa këshilla për të rritur lehtë, marule të shijshme, jeshile dhe zarzavate mustarde – të gjitha llojet varietete jo-hibride.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Cilat janë orët e ftohta? Disa varietete të pemëve joprodhuese mund të mos kenë orët e kërkuara të ftohtit që u duhen për të dhënë frutat siç duhet. Nëse jetoni në një zonë me dimra të butë, ju ndoshta jeni prekur nga ky problem. Zgjidhja është zgjedhja e varieteteve që kërkojnë më pak orë të ftohta për të dhënë fruta, ose shndërrimi i pemëve ekzistuese duke shartuar një varietet që do të prodhojë fruta në zonën tuaj.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Cilat pemë kultivohen më lehtë në vazo?

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Teknika të krasitjes për pemët e reja të mollës. Dy shembuj të krasitjes që nga shartimi e deri në frytëzim. Tregohet gjithashtu prerja e pemëve në formën e dëshiruar. Krasitja korrekte e pemëve të reja frutore është thelbësore për një zhvillim të mirë dhe prodhim të frutave. Ngarkesa e tepërt e frutave duhet të hiqet gjithmonë në mënyrë që pemët e reja të përqendrojnë energjinë e saj në rritje në vitet e para.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Këshillat më të mira për kultivimin e manaferrave ne kopsht. Ku rriten më mirë manaferrat? Sa kohë duhet që një kaçube të manaferrës të japë fryte?

Mësoni një nga teknikat më të lehta të shartimit që ekziston. Një qasje hap pas hapi e pranverës dhe verës shartimi i kumbullave, pjeshkave, kajsive dhe shumë llojeve të tjera të frutave. Kjo teknikë e shartimit të sythave duhet të jetë në arsenalin e çdo prodhuesi të frutave. Është efektive dhe e thjeshtë për tu ekzekutuar.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Çka është dheu?

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Riparimi i shartimeve të vjetër të dardhës. Pasi shartimet kanë marrë dhe rriten mirë nevojitet njëfarë kujdesi që ata të mos prishen nga erërat e forta dhe shiriti duhet të hiqet, kështu që dëmtuesit e ndryshëm nuk ta përdorin atë për strehim.

Në pak muaj nuk do të ketë nevojë për mbështetje dhe do të nevojitet një krasitje e kujdesshme për të balancuar fuqinë e dy varieteteve të shartuara.
Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Çfarë fara perimesh të mbillni në tetor? Kultivimi i perimeve në muajt e ftohtë të dimrit.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Gjeni përgjigjen në disa prej pyetjeve ne lidhje me kultivimin e rrushit ne oborr: Si të kultivohen hardhitë e rrushit në kontejnerë dhe tenxhere? Si të kultivohet rrushi në një hapësirë ​​të vogël? Si të kultivoni rrush në kopshtin tuaj?

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Shartimi me syth në fund të verës ose në fillim të vjeshtës duke përdorur teknikën e shartimit T-prerje është shumë efektiv për shumimin e pjeshkës, kumbullës, agrumeve dhe shumë pemë të tjera frutore të cilat mund të mos kenë rezultate aq të mira me teknikat e tjera të shartimit. Meqenëse i mbron sythat e fjetur nga dehidrimi brenda lëvores, duhet të jetë opsioni juaj i parë për të shumuar varietete të mira sidomos kur i shartoni pemët delikate frutore. Kjo video përmbledh teknikën që nga zgjedhja e sythit, mbledhja e tyre, shartimi i nënshartesës, mbrojtja e shartimit, këshilla mbi teknikat dhe rezultatet e pritura nga shartimi.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Kur copëzat lëshojnë rrënjë dhe i vendosni bimët e reja nëpër vazo, ndonjëherë ato vdesin, përkundër gjithë kujdesit tuaj. Rrënjët kanë nevojë për ujë, por gjithashtu kanë nevojë për ajër në mënyrë që qelizat të marrin frymë. Bimët e reja të mbingopura me ujë janë më të prirura drejt kalbjes së rrënjëve, mykjes dhe problemeve tjera që do të shkaktojnë vdejken e tyre shumë shpejt.

Kjo video tregon se çfarë duhet të bëni për të njohur nevojat e ujit tek bimët në vazo dhe për të shmangur kalbjen e rrënjëve të reja nga uji i tepërt. Një matës lagështie dhe një peshore mund të përdoren për të përcaktuar nevojën për ujitje, por metoda më e mirë është të krijoni një ndjesi për nevojat e ujit nga pesha e vazove në të cilat i keni mbjellur ato.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Krasitja efikase e pemëve të mollës dhe rrallimi i frutave për të lehtësuar peshën nga të lashtat janë dy faktorë kyq për të arritur cilësi të lartë të frutave. Kjo video përmbledh çështjet kryesore në lidhje me krasitjen dhe rrallimin dhe përpiqet të tregojë disa shembuj të problemeve me të cilat do të përballen pemët e mollës nëse nuk i krasitni dhe nuk rralloni frutat e pemëve tuaja. Kultivimi i frutave më të mëdhenj, me cilësi më të mirë dhe zvogëlimi i stresit dhe tendencës së prodhimit dyvjeçar të pemëve e mollës është qëllimi i këtyre praktikave.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Kosherja e bletëve që nga viti i kaluar është kultivuar dhe ka prodhuar mjaltin e saj të parë. Largimi i kornizave të mbuluara me mjaltë, zhbllokimi, përdorimi i një ekstraktori me centrifugë, filtrimi dhe ripërdorimi i kornizave të krehura të varura në një koloni më të dobët, të gjitha këto janë përfshier në këtë video.

Në video janë instaluar me sukses 3 koshere me nga 2 koloni të tërhequra. Ato përdoren veçanarisht për polenizimin e pemëve frutore. Sidoqoftë, cilësia e mjaltit është e tillë që ne do të mund të vjelim çdo vit disa korniza vetëm për përdorim personal.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Shartimi i pemëve frutore nuk përfundon pasi të zënë shartimi. Mirëmbajtja e shartimit është thelbësore për të korrur rezultate të mira. Pa mirëmbajtje të mirëfilltë, edhe shartimet që kanë nxënë dhe po duken të rriten mirë mund të kenë probleme dhe të dështojnë. Krasitni gjatë verës pemët e juaja të shartuara në mënyrë që të shmangni thyerjet që mund t’i shkaktojë era dhe sigurohuni që të hiqni çdo degë konkurrente nga nënshartesa apo nga degët tjera sepse shartimet do të jenë gjithmonë hallka më e dobët e lidhjes. Kjo video lidhet edhe me videot tjera të cilat tregojnë se si të krasitni shartimet për Zhvillim më të shpejtë të pemëve dhe shartimi i modifikuar.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Shartimi i pemëve frutore në pranverë dhe moskujdesi i ndaj tyre nuk është ide e mire. Krasitja verore e degëve të tepërta dhe rrallimi i degëve të dalura vend e pa vend është një përdorim efikas i potencialit të nënshartesës. Në këtë video, spjegohet se si duhet të krasitni shartesat tuaja në verë duke përdorur teknikat themelore të krasitjes. Gjithashtu spjegohet se si të menaxhohet me shartesat e vonshme, kështu që ato të kenë mundësi të rriten në konkurrencë me degët e zhvilluara mirë. Kjo video tregon poshtu parimet themelore dhe arsyet e shartimit të një peme të krasitur, heqja e degëve më të ulëta, rrallimi, rezultatet e krasitjes si dhe menaxhimi i shartimit të vonshëm.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Kurthet e thjeshta shtëpiake mund të ndihmojnë kontrollimin e problemeve të shkaktuara nga mizat e frutave në pemishtet tona shtëpiake. Reduktimi i numrit të mizave dëmtese të frutave, siç është miza Mesdhetare e frutave (MedFly – Ceratitis capitata), Miza e zakonshme e frutave (Miza e uthullës – Drosophila melanogaster) dhe llojet tjera të dëmtuesve të frutave mund të bëhet duke përdorur kurthe shtëpiake të thjeshta dhe efektive dhe Fosfat Diamoniumi si një tërheqës (jo sulfat, siç është cekur gabimisht në video), së bashku me praktikat e mira të kultivimit dhe menaxhimit të mirë të pemëve tuaja frutore. Kjo video tregon një udhëzues hap pas Hapi se si të ndërtohen dhe vendosen këto kurthe të cilat ndihmojnë në uljen e numrit të frutave të dëmtuara nga mizat e frutave në pemishtet tona të shtëpisė.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Krasitja e Pemëve Frutore u bë e lehtë. Në këtë video tregohet një qasje se si të kryhet detyra e krasitjes, cilat janë arsyet e krasitjes, si të iu ipet formë pemëve të reja, cilat janë teknikat e krasitjes, llojet e sythave. Të gjitha ato që ju duhet të dini per të mbajtur pemët e juaja frutore në pemishten tuaj, të shëndetshme dhe produktive.
Përmbajtja e videos ju prezenton format e pemës, formësimin e pemëve të reja, teknikat e krasitjes, ruajtja e sythave të frutave dhe shembuj të krasitjes.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Zgjedhja e teknikës së duhur të shartimit varet nga disa faktojrë siq janë materiali i disponueshëm i sythit, periudha e vitit, varietetet e frutave dhe shumë faktorë të tjerë. Në këtë video, paraqiten teknikat e ndryshme të shartimit të prezantuara sipas rrethanave më të zakonshme se ku përdoret secila teknikë. Këtu shfaqen disa mundesi shartimi, si ndryshimi i varieteteve të frutave në pemët ekzistesee apo edhe shartimi i bimëve të reja. Të gjitha teknikat e shartimit të treguara janë shumë të efikase dhe të përshtatshme për shumë lloje të ndryshme të pemëve frutore, si mollët, dardhat, kumbullat, pjeshkat, kivit, fëstëkët, bajamet, etj, nëse të gjithë parametrat e tjerë janë të duhur.
Përmbajtja e videos ju tregon edhe për faktorët kufizues, nënshartesat dhe sythat, shartimin e degeve të reja e shumë e shumë njohuri të tjera që mund t’i fitoni.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Kur bëni një ndarjen dhe prezantoni një mbretëreshë të re, shikoni reagimet e bletëve tuaja për të parë nëse do ta pranojnë atë.
Pjalmuesit janë thelbësorë për lidhjen e frutave tek pemët, kështu që nëse kultivoni pemë frutore, merrni parasysh disa koshere bletësh për të përmirësuar rendimentin tuaj.

Përmbajtja e videos ju tregon se si të bëni ndarjen, prezantimin e mbretëreshës, heqjen e kutisë së mbretëreshës dhe kontrollimin e vezëve.
Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Kultivoni domatet, në vazo apo në tokë, me këtë qasje të lehtë, hap pas hapi. Shijoni domatet organike që e keni kultivuar vetë. Në këtë video janë të përmbledhura aspektet më të rëndësishme të rritjes së domateve, me theks të veqantë në përdorimin e farave tuaja dhe mënyrën e krasitjes për arritur rezultate sa më të mira.
Përmbajtja e videos ju tregon se si t’i përdorni farat e domateve, si të mbillni bimët e reja, bazat e krasitjes, mbjellja e domateve nëpër vazo, mbjellja e domateve në tokë, menaxhimi i bimës së rritur të domates – krasitja dhe lidhja, sëmundjet më të zakonshme të domates dhe si t’i minimizoni ato, prodhimtaria dhe varietetet e domates, vjelja e domates, të gjitha këto të përmbledhura në një video.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Afidet po morrat e pemëve futore nuk janë zakonisht një problem i madh për pemishten e shtëpisë, por nëse lihen të pakontrolluara, ato shumë shpejt mund të shkaktojnë probleme. Në këtë video, paraqiten disa zgjidhje për kontrollimin e këtij insekti, si dhe disa këshilla të shpejta për të ditur se si mund ta identifikoni problemin.
Përmbajtja e videos ju tregon se sit i njihni afidet, morrat me njolla, dhe si ti kontrollojmë ato.

Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Shartimi i një varieteti të DYTE në Mollën tuaj apo një PEMË TJETËR E FRUTAVE do të sigurojë rendimente më të larta me pjalmimin adekuat. Zgjidhni pjalmuesin e duhur dhe shartoni një degë të pemës ekzisuese frutore në pemishten tuaj, nëse hapësira e juaj e kopshtit është e kufizuar. Mund të ndodhë mungesa e frutave edhe nëse keni një vë arietet i cili nuk është vetë-pjalmues. Edhe pemët frutore vetë-polenizuese do të rrisin rendimentin me kryqëzim nga një varietet tjetër.
Përmbajtja e videos tregon pse ju nevojitet varieteti pjalmues, si shartohet pjalmuesi, rezultatet e shartimit dhe grupet e pjalmuesve.
Për të mësuar më shumë në gjuhën shqipe klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos, pastaj subtitles /CC dhe sigurohuni që në listën e paraqitur të jetë e klikuar njëra prej gjuhëve dhe më pas në auto-translate dhe zgjidheni – Albanian.

Pemët Frutore kanë nevojë për pleh për rritjen e tyre nëpër kopshte të vogla

Gjeni demonstrimet në video si përgjigje në pyetjet e juaja:

– Cilat pemë janë më të përshtatshme për kopshtet e vogla?

– Cilat pemët frutore janë më të lehta për tu rritur?

– Çfarë plehu nevojitet për pemët frutore në vazo?

Përkthimin e titrave në gjuhën shqipe mund ta gjeni duke klikuar në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas zgjidheni gjuhën shqipe në “Subtitles/CC” – Albanian

Janë frutat ato që lidhin njerëzit me një pjesë të caktuar toke dhe mund të jetë një ndërlidhje me konceptin e territorit, zhvillimit të qyteteve-shteteve dhe përfundimisht kombësinë. Njihuni më afër me gjeografinë e frutave, prej nga e kanë origjinën ato, nga vjen emri i tyre dhe kush është prodhuesi më i madh i secilës nga to.

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas zgjidheni gjuhën shqipe në “Subtitles/CC” – Albanian.

Gjeni përgjigjet e të gjitha pyetjeve tuaja në lidhje me dyllosjen e frutave dhe perimeve pas vjeljes. Çfarë përmban ky mbështjellës i frutave? Pse përdoret në fruta dhe si vendoset? A është i dëmshëm me për ne?

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas zgjidheni gjuhën shqipe në “Subtitles/CC” – Albanian .

Nëse shalqiri që hamë ne nuk ka farëra, si është kultivuar ai në të vërtetë? Po frutat e tjerë pa farëra: banane dhe rrush pa farë – si kultivohen? Përgatituni të keni mendjen tuaj të hapur dhe të kuptoni se si mund ta kultivoni shalqirin pa fara.

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas zgjidheni gjuhën shqipe në “Subtitles/CC” -Albanian.

Cili është ndryshimi midis pjeshkës dhe nektarines? Apo mos është kjo ndonjë pyetje e ndërlikuar?

Kemi përdorur dronët -GoPro- dhe kamerat tjera në një plantacion pjeshke për të mësuar gjithçka që mundëm për këta fruta kaq të shijshëm të verës. Provoni t’i vizitoni ato në kohën e vjeljes dhe ti shijoni direkt nga pema. Por, mos harroni të visheni me mëngë të gjata gjatë vjeljes pasi pjeshkët janë të mbuluara me push. Kjo shtresë i mbron ato nga  nga insektet, kalbjes dhe kërpudhave!

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas zgjidheni gjuhën shqipe në “Subtitles/CC” – Albanian.

Boronica e kuqe thjesht ia kalon secilit frut dhe perim për luftimin e sëmundjeve me veprimin e saj si antioksdantë. Boronica e kuqe nuk rritet në ujë, ajo rritet në toka ranore, por kjo kulturë ka nevojë për dy përmbytje gjatë kultivimit të saj.

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Kultivimi i domates NUK është ajo çfarë shumica mendojnë se është! Mësoni lidhur me domaten në formë kumbulle e cila kryesisht përdoret për përpunim, njihuni me fermerët  që qëndrojnë prapa salcës së domates për përgatitjen e makaronave. Domatja është e pasur me më shumë vitamina sesa çdo frut apo perime tjetër që konsumohet.

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

A keni menduar ndonjëherë pse specat e kuq janë më të shtrenjtë se specat jeshilë? Shkuam direkt në fermë për të zbuluar këtë më mirë – sikure specat e verdhë, portokalli apo të kuq, të gjithë janë vetëm nuancat e një speci të pjekur.

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Njoftohuni lidhur me mundësinë e sigurimit indeks për kulturën e specit, i cili është i dizajnuar që t’i mbulojë shpenzimet e kostos së prodhimit dhe bazohet në mot. Sigurimi Bujqësor ne Kosovë u mundësua në kuadër të projektit Financimi i Bujqesise për Evropë dhe Azi Qendore te IFCse/ Grupi i Bankës Botërore, në bashkëpunim të ngushtë me MBPZHR, Shoqatën e Sigurimeve të Kosovës dhe kompanisë së Sigurimeve ELSIG. Në kuadër të projektit jane dizajnuar 6 produkte të sigurimit për këto kultura bujqësore: Spec, Mollë, Rrush, Mjedër, Dredhëz dhe Kumbull. Tani është faza e shitjes së produktit të sigurimit për kulturën e specit, i cili mbulon rrezikun e lagështisë se tepërt (shkaktuar nga sasia e shiut me shumë se 110 mm) gjatë periudhës 15 Maj -10 Qershor. Polisat shiten nga kompania e sigurimeve Elsig, kurse sigurimet bujqësore në Kosovë janë të risiguruara nga kompania me renome ndërkombëtare Sompo International.

Mësoni se si rritet spinaqi në mes të dimrit! Spinaqi ështnjë një nga ushqimet më të pasura me lëndë ushqyese në planetë. Me paraqitjen e thatësisë dhe rritjen e vazhdueshme të kërkesës për produkte vendore, hidroponia mund të jetë e ardhmja e bujqësisë. Sidoqoftë, kjo metodë është përdorur edhe mijëra vjet më parë. Kultivimi hidroponik i spinaqit kursen shpenzimet e ujit për 80%. Sistemi hidroponik i mundëson bimës që të ushqehet përmes ujit të pasur me materie minerale, i cili edhe mund të riciklohet.

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Fshehtësia kryesore e boronicës është se kjo kulturë bujqësore kërkon tokë me aciditet tepër të lartë. Për shumëzimin e boronicës, edhe sot përdoret e njejta teknikë e ndarjes (klonimit) sikurse është përdorur njëqind vjet më parë. Për të arritur tek vjelja e pare modeste, nevojiten pesë vjet kultivim, ndërsa kaquba e boronicës është frytdhënëse deri në 50 vjet. Mësoni më tepër rreth pjekjes, mbledhjes dhe selektimit të kësaj kulture. Dhe një gjë duhet ta dini, boronicat me aromën më të mire nuk mund ti gjeni në dyqane, prandaj provoni ti kultivoni vetë ato.

Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Kultivimi i trangujve të drejtë e të ëmbël nuk është edhe aq lehtë sa duket! Le të mësojmë nga ekspertët e një ferme Amerikane të specializuar për këtë kulturë. Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Ndiqni njërën nga perimet më të preferuara!  Shikoni se si rriten patatet dhe përcjellni procesin – nga fusha në fabrikë – si përpunohen në patate të skuqura. Mësoni se cila është sëmundja dhe dëmtuesi kryesorë i kësaj kulture gjatë kultivimit dhe zbuloni vlerat ushqyese të patates. Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Mësoni se si kultivohet rrushi në kushte shtëpiake dhe si ujitet në mënyrë të qëndrueshme. Ujitja e një vreshte të vogël mund të realizohet edhe me ujin që rrjedh nga ulluqet e çatisë së shtëpisë. Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Fermerët duhet të bëjnë ÇMOS për të mbajtur lulelakrën sa më të bardhë! Në fermat e mëdha organike do të zbuloni sekretet e rritjes dhe kultivimit të lulelakrës. Çfarë duhet të përdoret për spërkatje natyrale dhe mbrojtje ndaj dëmtuesve të ndryshëm.
Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Molla – një nga frutat më të zakonshëm në botë që mund të duket si një gjë e thjeshtë për tu rritur. Por në 20 sekondat e para të kësaj video do ta ndryshoni mendimin. Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe

HUDHRA – ushqimi më i fuqishëm i historisë. Për të parë se si kultivohet, nxjerret dhe ruhet përcjellni teknikat e sygjeruara ne video. Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

A janë mjedrat frutat më të ndieshëm në botë? Gjeni pse mjedrat preken “vetëm një herë” nga dora e njeriut para se t’i bleni. Gjeni se si të mbrohen ato nga kalbja e shpejtë. Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Gjejeni pse Shpargu konsiderohet si “mbert i perimeve”. Në këtë video zbulohen të gjitha sekretet e trajtimit pranveror dhe hapat më të rëndësishëm të kultivimit nga fara në frytdhënie, e pastaj deri tek vjelja dhe paketimi. Klikoni në hallkën rrotë (settings) në anën e djathtë poshtë videos dhe më pas në “Subtitles/CC” zgjidheni gjuhën shqipe.

Teknikat e mbjelljes së pemëve drufrutore

Teknikat e krasitjes

Kjo video përmban  të dhëna të mjaftueshme mbi procedurën se si duhet të kultivohet një fidan i perimeve, me  theks të veçantë tek domatja. Sa është i rëndësishëm kultivimi cilësor i fidanit? Cilat janë praktikat më të mira? Përgjigjet mund t’i gjeni në instruksionet (udhëzimet)e përgatitura.