Pyesni ekspertin tuaj.

Në Kosovë, të gjitha praktikat kanë dëshmuar se krasitja e mjedrës është më mirë të bëhet gjatë muajit shkurt dhe mars, pra në fund të dimrit respektivisht në fillim të pranverës.

Nëse, krasitja bëhet në vjeshtë, mundësia e dëmtimit të llastarëve të krasitur është shumë e madhe, pasiqë, po kemi dimra pa borë, krejt kjo po vjen si rezultat i ndryshimeve klimatike.

Serra e z.Pajtim Grulaj, nga fshati Peqan i Komunës së Suharekës.

Mundësia e ruajtjes së manaferrës së freskët është 4-5 ditë deri në 10 dite, nëse pas vjeljes është vendosur nën hije dhe sa me shpejt qe ka qenë e mundur është vendosur në frigorifer 0-2^oC.

I nderuar,

Agro Portali, mision kryesor ka informimin dhe promovimin e komunitetit bujqësor në Kosovë, ndërsa, investime të tilla si ndërtimi i një laboratori, mund të bëhen nga Qeveria apo me iniciative private, pra nuk është në kompetenca dhe mundësi të Agro Portalit.

Gjithë të mirat!

I/e nderuar,

Subvencionimi tek kulturat dru-frutore bëhet në bazë të sipërfaqes, e jo ne bazë të numrit të fidaneve!!!

për detaje shih linkun me poshtë:

https://azhb-rks.net/repository/docs/2023_02_28_023132_Programi_per_Pagesa_Direkte_per_vitin_2023.pdf

Mesataren e rendimentit tek mjedra, në bazë të shënimeve shkencore dhe në bazë të rasteve në Kosovë mund ta llogaritni në këtë mënyrë:

Për varietetet pranverore (floricane)

Viti 1: 0.00kg/ha

Viti 2: 0.3kg/fidan (kemi: 10,000 fidane/ha x 0.4 = 4,000kg/ha)

Viti 3: 0.7kg/fidan (kemi: 10,000 fidane/ha x 0.7 = 7,000kg/ha)

Viti 4: 1.0-1.2kg/fidan (kemi: 10,000 fidane/ha x 1 = 10,000kg/ha)

Për varietetet vjeshtore (primocane)

Viti 1: 0.3kg/fidan (kemi: 10,000 fidane/ha x 0.3 = 3,000kg/ha)

Viti 2: 0.7kg/fidan (kemi: 10,000 fidane/ha x 0.7 = 7,000kg/ha)

Viti 3: 1.0-1.2kg/fidan (kemi: 10,000 fidane/ha x 1 = 10,000kg/ha)

Gjithnjë nën hipotezën se fermeri i ka bërë të gjitha përgatitjet si duhet dhe ka bërë mirëmbajtjen e pemishtes në mënyrë te duhur!!!

Përgjigje

Shembulli-1; 400 fara m² * 42g/92%= 182.6kg/ha.

Sehmbulli-2: 500 fara m2 * 45 g/ 92%= 244.56 kg/ha.

Shembulli-3: Më thjeshtë, ½ e peshës  së 1000 farave.

Vini re! Mos përdorni norma të larta të farës, sepse e dëmtoni procesin e vëllazërimit dhe shtoni shpenzimet pa nevojë! 

Për detaje shihni artikullin më poshtë:

Indikatorët e prodhimit të grurit në Kosovë dhe zbatimi i teknologjive të reja

Përgjigje:

Kultivimi i kulturave të njëjta bujqësore për një periudhë më të gjatë kohore në parcella të njëjta ndikon në zvogëlimin e elementeve kimike minerare për të cilat kane nevoje bimët, prandaj është e domosdoshme të kemi një qarkullim bimor me kultura të ndryshme bujqësore.

Ndërsa për të patur një pasqyrë më të qartë rreth përbërjes pedologjike të tokës është e domosdoshme që parcelat në të cilat planifikoni të mbillni me ndonjë kulturë bujqësore qoftë fruta apo perime duhet të bëhen analizat e dheut për të patur një vlerësim sa më të qartë të elementeve kimike të cilat gjinden në atë parcelë. Pastaj, bazuar në rezultatet e analizave të tokës dhe në varësi të kulturave bujqësore që planifikojmë të mbjellim në parcellë, duhet të ndërmarrim masat e nevojshme për të pasuruar ose rregulluar përmbajtjen e tokës.

Për kryerjen e analizave të tilla duhet të kontaktohen laboratoret e specializuara që kryejnë analiza të tokës/dheut dhe pastaj mund të kërkoni edhe sugjerimet nga ana e tyre për ndërhyrjet e nevojshme për pasurim ose rregullim të parametrave për kulturat bujqësore që do të mbillni në atë parcellë. Metoda e marrjes së mostrave zakonisht i përmbahet disa procedurave të ndryshme varësisht se si e kanë të rregulluar kompanitë këtë proces.

Përgjigje:

Për informacione rreth mundësisë së shitjes së kamomilit, ju rekomandojmë që të kontaktoni shoqatën “ORGANIKA” –  shoqataorganika@gmail.com, apo përmes facebook https://www.facebook.com/shoqataorganikaKS

Pergjigje:

Kerpurdhat mund ti shes te:

Kurse:

Dellinjat mund ti shes te:

Përgjigje:

Kultivimi i lakrës vjeshtore është kryesisht i orientuar për prodhim të lakrës për turshi, dhe varësisht nga ajo se si është i orientuar biznes modeli juaj, ashtu edhe mund të parashikohen të hyrat tuaja. Duke marrë parasysh që kultivimi i lakrës në ambient të hapur është i ndikuar nga faktorë të ndryshëm si sëmundjet, dëmtuesit dhe kushtet klimatike, fitimi në këtë kulturë gjithmonë është relative.

Ndonëse kapaciteti gjenetik i prodhimit të lakrës është nga 30.000 deri në 70.000 kg për hektar, andaj nuk mund të parashikojmë fitimin sepse kemi dy variabla të ndryshme, si prodhimi që do të arrijë të marrë fermeri dhe në anën tjetër çmimi i shitjes i cili nuk mund të parashikohet.

Mirëpo, në një analizë të thjeshtë të prodhimit mesatare dhe çmimit mesatare mund të llogarisim: 45.000 kg për hektarë x 0.18 cent çmimi mesatar = 8.100 euro të hyra dhe në këtë rast duhet të zbresim kostot e prodhimit të cilat janë të ndryshme, varësisht nga teknologjia e prodhimit, kostoja e vjeljes dhe transportit dhe kostoja e ruajtjes, gjëra që nuk mund te parashikohen.

Pra, nga analiza e paraqitur më lartë mund të konstatojmë se mund të kemi të hyra rreth 8000 euro pa i llogaritur kostot e prodhimit dhe shitjes.

Pergjigje:

Simptomat e rrudhjes së gjetheve të domateve munden me qenë si rezultat i disa faktorëve:

1. Shenjat e ndonjë infeksioni potencial (kërpudha, bakterie ose viruse)
2. Paraqitja e insekteve dëmtues, si dhe
3. Shenja te mungesës së mikro ose makro elementeve, si dhe kushteve të tjera si mungesa e lagështisë, temperaturat e larta, ose përdorimi i tepërt i azotit.

Në rastet kur kemi infeksion të bimës, gjethet e domates rrotullohen dhe fillojnë të bëhen në formë të tubave, pastaj fillon vyshkja dhe tharja e bimës. Në këtë rast, nëse infeksioni është në formë të një oaze, si masë preventive duhet të përdoren masat mekanike duke i larguar bimët e infektuara me simptoma të tilla, ose të përdoren preparate kimike me materie aktive si: azoxystrobin, mancozeb, myclobutanil, ose penconazole.

Po ashtu ne rastet e paraqitjes se insekteve dëmtues, mund ta perdoren materiet aktive te produkteve per mbrojtjen e bimëve si ne vijim: acetamiprid, imidacloprid, tefluthrin, deltamethrin etj.

Kurse, në rast të kushteve jo të favorshme mikro-klimatike dhe problemeve të tjera, duhet të ndërhyhet duke trajtuar bimën: si ajrosja më e mirë e serrës në rast kur domatja kultivohet në serra, pastrimi i parcelës nga barojat e padëshiruara, përdorimi i ujitjes dhe ushqimit në mënyrë të balancuar.

Përgjigje:

E para: kur e përmendni që po “shuhen” bimët, ne e kemi problem të japim një përgjigje pa patur ndonjë fotografi të qartë rreth gjendjes së bimëve. Ju lutem a mund të na dërgoni ndonjë foto të bimëve të cilat nuk e kanë gjendjen mirë. Ju mund ti dërgoni, në faqen e Agro Portal në facebook në linkun ne vijim: https://www.facebook.com/agroportal.ks.

Ndërsa sa i përket paraqitjes se morrave të cilët sulmojnë pothuajse të gjitha llojet e kulturave qofshin ato njëvjeçare apo shumëvjeçare, sikurse rasti juaj me spec. Morrat e gjetheve – afidet përveç që marrin lëngjet në bimë përmes sistemit të tyre thithës, ata janë edhe bartës-vektorë të shumë sëmundjeve të ndryshme kryesisht ato virusale. Si indikator për të identifikuar këtë insekt janë prezenca e llojeve tjera te insekteve të cilët ushqehen me këtë insekt (të cilët janë predatorë). Në shumicën e rasteve gjethet e bimës përdridhen/ndrydhen/rrudhen duke zvogëluar sipërfaqet e gjetheve dhe si rrjedhim kjo ndikon negativisht edhe në lëvizjen e lëngjeve dhe kryerje të procesit të fotosintezës.

Masat e kontrollit:

Si masa parandaluese të këtij insekte janë: largimi mekanik i tyre nëse është i mundur (nëse paraqitja e insekteve është në formë të oazave), trajtimi me vajra të ndryshme (vaji neem është i preferuar), lloje të ndryshme të sapunëve që përdoren si sapunë insekticide, insekticide me baze vajore, dhe insketicide me bazë piretrine.

Përgjigje:

Sipas përshkrimit nga ana juaj vërehet se parcela juaj është sulmuar nga morri i gjelbër (Mezus spp.) i cili sulmon pothuajse të gjitha llojet e kulturave qofshin ato njëvjeçare apo shumëvjeçare, sikurse rasti juaj me spec. Morrat e gjetheve – afidet përveç që marrin lëngjet në bimë përmes sistemit të tyre thithës, ata janë edhe bartës-vektorë të shumë sëmundjeve të ndryshme kryesisht ato virusale. Si indikator për të identifikuar këtë insekt janë prezenca e llojeve tjera te insekteve të cilët ushqehen me këtë insekt (të cilët janë predatorë). Në shumicën e rasteve gjethet e bimës përdridhen/ndrydhen/rrudhen duke zvogëluar sipërfaqet e gjetheve dhe si rrjedhim kjo ndikon negativisht edhe në lëvizjen e lëngjeve dhe kryerje të procesit të fotosintezës.

Masat e kontrollit:

Si masa parandaluese të këtij insekte janë: largimi mekanik i tyre nëse është i mundur (nëse paraqitja e insekteve është në formë të oazave), trajtimi me vajra të ndryshme (vaji neem është i preferuar), lloje të ndryshme të sapunëve që përdoren si sapunë insekticide, insekticide me baze vajore, dhe insketicide me bazë piretrine.

Përgjigja:

Kalbëzimi te domatet dhe specat ndodh shkaku i mungesës së kalciumit, luhatjes se lagështisë, ujitjes jo të rregullt, si dhe shkaku i periudhave të gjata të lagështisë në sipërfaqet e gjetheve e me që rast paraqitet një patogjen i kërpudhave. Menaxhimi: Bimët dhe farat e infektuara duhet të hiqen dhe të shkatërrohen pas çdo vegjetacioni. Fillimisht, duhet te zgjedhën farat e shëndetshme te certifikuara për mbjellje, si rrjedhim gjethet dhe llastarët e infektuar duhet të krasiten për të larguar sëmundjen dhe për të përmirësuar ajrosjen tek bima. Po ashtu, duhet të bëhet largimi i barojave të padëshiruara dhe ujitja të bëhet vetëm ne mëngjes. Rekomandohet që të bëhet qarkullimi bujqësor deri ne 3 vite kur është e mundur, dhe mundësisht te zgjedhën varietete dhe hibride sa më tolerante. Për fund, të shmangni përdorimin e tepërt të bakrit. Duhet të aplikohen fungicidet preventive, si masë parandaluese për sëmundjen. Për të dyjat kulturat mund të përdoren fungicidet siL Quadris, Signum, Teldor; Fungicidet te përdoren ne përputhje me dozën e rekomanduar nga prodhuesi.

Përgjigja:

Plehërimi është një metodë agroteknike shumë e rëndësishme për kultivimin e mjedrës në ambiente të mbrojtura-serra. Momentalisht, kultivimi i mjedrës në pemishte është në fazën e frytdhënies së plotë, dhe rekomandohet që të bëhet plehërim me plehra të pasura me KALIUM. Për të përcaktuar me cilin pleh duhet të bëhet plehërimi, fillimisht duhet të kryhen analizat e gjethit dhe të tokës dhe në bazë të tyre të përcaktohet plehërimi

Përgjigje:

Mëllega e zezë kultivohet në Kosove në sipërfaqe prej më shumë se 10 Ha; është një kulturë që kërkon shumë fuqi punëtore për vjeljen e përditshme të luleve. Për më shumë detaje për kultivmin e mëllagës së zezë, mund të gjeni në broshurën për “Kultivimin Organik të Mëllagës së Zezë“ në linkun https://organika-ks.org/wp-content/uploads/2022/08/M%C3%ABllaga-e-zez%C3%AB.pdf

Po ashtu, broshurat për kultivimin e 10 llojeve të BMAve mund t‘i gjeni në Website-in e Shoqatës ORGANIKA – https://organika-ks.org/publikime/

Përgjigje:

Ndër blerësit kryesor të Mullagës së zezë janë kompanitë si më poshtë:

Përgjigje

Lavanda prodhohet pak në Kosove; ndërsa, në Shqipëri rendimenti mesatar është 2 – 3 tona/Ha.

Një nga blerësit e Lavandës është kompania “Agroproduct SH.P.K.“ në Istog; agroproduct.shpk@gmail.com ; Ju lutem ta kontaktoni.

Pergjigja: Lavanda ose Lavenderi është një bimë mjekësore dhe aromatike e kërkuar pak në Kosovë; kjo bimë përdoret kryesisht për prodhimin e vajit eterik (që në Kosovë askush nuk e prodhon) dhe për dekorime – në sasi të vogla. 

Lavanda mbillet pak në Kosovë dhe nuk ka shumë të dhëna për koston e prodhimit dhe sa sjell fitim. Në Shqipëri, lavanda kultivohet në sipërfaqe të mëdha dhe rendimenti është 2,5 – 3 ton/Ha (varësisht nga kultivari dhe pjelloria e tokës). Një nga përpunuesit e Kosovës për lulet organike të lavandës ofron një çmim prej 5 – 6 €/Kg 

Përgjigja: Një shkak i zakonshëm i zverdhjes së gjetheve të bimës së specit është mungesa e lëndëve ushqyese. Ushqyesit më të rëndësishëm për bimën e specit janë azoti, fosfori dhe kaliumi. Ekziston gjithashtu nevoja për magnez, kalcium dhe elementë të tjerë, por këto janë më rrallë një problem.

Ujitja e tepërt mund të shkaktojë stres në bimët e specit, duke shkaktuar zverdhjen e gjetheve, ngadalësimin e rritjes dhe uljen e prodhimit të specit.

Së fundi, temperaturat ekstreme mund të bëjnë që gjethet e specit të vdesin dhe të bien, duke u zverdhur. Kjo është veçanërisht e zakonshme në mot të ftohtë, nën 10°C.

Si ta dini se a kane nevojë specat për azot?
Ekziston një mënyrë e thjeshtë për të ditur nëse bima juaj ka nevojë për më shumë azot. Gjethet e zverdhura do të fillojnë në fund të bimës tuaj të specit dhe do të lëvizin lart me kalimin e kohës. Arsyeja për këtë shenjë treguese është sepse azoti është një “ushqyes i lëvizshëm”, që do të thotë se bimët tuaja mund të lëvizin azotin nga një pjesë e bimës në tjetrën. Kur bima juaj ka pak azot, ajo do të fillojë të lëvizë lëndën ushqyese të mbetur nga gjethet e vjetra drejt rritjes më të re. Do të shihni që gjethet tuaja më të mëdha dhe më të vjetra në fund të bimës do të zverdhen së pari.
Pa trajtim, gjethet e verdha mund të bien përfundimisht, ndërsa gjethet e sipërme do të mbeten të gjelbra për më gjatë.

– Referojuni plehut tuaj specifik për udhëzimet e frekuencës. Në përgjithësi, ju duhet t’i plehëroni specat një herë në javë ose dy (në varësi të llojit të plehut) në mënyrë që t’i mbani bimët tuaja të shëndetshme gjatë gjithë sezonit.

Kombajna për bimë mjekësore ka të llojeve ndryshme nga prodhues të ndryshem; mirëpo, në Kosovë në mënyre të sukseshme përdoren kombajna nga dy prodhues nga regjioni jone:

• Europrima, Novi sad, Serbi (https://www.europrima.rs/ )
• Herbas, Kloštar Podravski, Kroaci ( https://herbas.hr/ )

Përgjigja:
Sa i përket fitimit në 20 ari serrë është me rendësi të ceket se cilat kultura bujqësore është fjala, duke e marrë parasysh se varësisht nga kulturat bujqësore ndryshon fitimi.

Nëse e marrim si shembull kulturën e domates në serra, këtu gjeni një përllogaritje të thjeshtë:
• 1 Hektar domate në serra mbillen afërsisht rreth 30.000 bimë, ndërsa, në 20 ari mund të mbillen rreth 6.000 bimë të domates.
• 20 ari serrë me domate me rreth 6.000 bimë ku rendimenti mesatar në vendin tonë sillet rreth 5.5 kg për rrënje atëherë kemi rreth 33.000 kg domate.
• Çmimi i shitjes së domates nëse e llogarisim çmimin mesatar të dy viteve të fundit që është rreth 0.5€ për kg, atëherë kemi të hyra rreth 16,500.00 Euro, pa llogaritur shpenzimet dhe humbjet tjera gjatë procesit.
Këto shifra janë vetëm orientuese, varësisht nga rendimenti, kushtet klimatike, paraqitja e sëmundjeve apo dëmtuesve mund të ndikojnë që të keni rendiment më të ulët, prandaj këto duhet të llogaritën si vlerësime të përafërta.

Sipas fotografive të paraqitura, dyshohet që të jetë sëmundja e antraknozës (e cila shkaktohet nga patogjneni Marssonina juglandis) si pasoje e lagështisë së tepërt. Kjo sëmundje njihet edhe si njollosja e zezë e arrës.

Për tu diagnostikuar dhe identifikuar sëmundja, rekomandohet që të bëhen analizat e gjetheve në laboratorët e specializuara.

Mjaltë të certifikuar organik, ka në Kosovë; bletari i certifikuar është Metat Gjikokaj kompania “Bjeshkët e Deçanit” nga Deçani; poashtu, bletët i ka të vendosura në zonën e Deçanit.

Për të certifikuar duhesh të aplikosh tel Trupa certifikuese. Në Kosovë operojnë nëntë (9) trupa certifikuese por dy (2) janë më aktive – Bio.inspecta https://www.bio-inspecta.al/sq/home dhe Organska Kontrola http://www.organskakontrola.ba/page/onama.php

Koha më e përshtatshme për mbjelljen e mentës është në vjeshtë muajt Tetor – Nëntor; mirëpo, mbjellja mund të bëhet edhe në pranverë. Për më shumë informata për kultivimin e mentës mund të gjeni: https://organika-ks.org/wp-content/uploads/2022/08/Menta.pdf

Koha më e mirë për shartimin e agrumeve ndryshon në varësi të klimës dhe rajonit specifik. Mirëpo, në përgjithësi, koha ideale për shartimin e agrumeve është fundi i dimrit ose fillimi i pranverës (midis fundit të shkurtit dhe fillimit të prillit) kur temperaturat janë të ulëta dhe pema është në një fazë rritjeje aktive. (Eshtë e rëndësishme të shmangni shartimin gjatë periudhave të temperaturave ekstreme). Kjo periudhë lejon bashkimin e graftit (sythit) të shërohet dhe të zhvillohet siç duhet.

Përgjigja:

Ekzistojnë disa metoda për ruajtjen dhe konservimin e turshive. Me poshtë po i përmendim disa prej metodave më të zakonshme që zbatohen në Kosovë:

1. Ruajtja e turshive përmes procesit të fermentimit ku në shumicën e rasteve përdoren preparate kimike (tharmet) te cilat nxisin procesin e fermentimit dhe pas kryerjes së këtij procesi turshitë e fermentuara preferohet të ruhen në ambiente me temperaturë të kontrolluar (frigorifer), kryesisht ruajtja e tyre bëhet me kavanoza qelqi ose ne kova plastike si dhe në fuqi (depozitor) deri në 200 litra ose në bazene të mëdha industriale.
2. Ruajtja e turshive përmes procesit të pasterizimit me temperatura të larta në kavanoza të qelqit ku pas përgatitjes së shëllirës së nevojshme sipas recepturave specifike të prodhuesit kavanozat e mbushura i nënshtrohen procesit të pasterizimit në temperatura nga 78 deri ne 90 shkalle celsius në varësi nga lloji i turshive. Ky lloj i ruajtjes është me i përshtatshëm pasi që eliminon përdorimin e preparateve kimike për ruajtjen e jetëgjatësisë së turshive, dhe ruajtjen e tyre me pasterizim mund të zgjasë deri në 24 muaj pas pasterizimit.
3. Ruajtja e turshive përmes ngrirjes së thellë të tyre, kjo metodë kryesisht përdoret për ruajtjen e gjysmë-produkteve turshi të cilat pastaj i nënshtrohen proceseve të mëtutjeshme të përpunimit dhe si e tillë është mjaft efektive mirëpo, ka kosto të lartë të ruajtjes dhe në shumicën e rasteve turshitë e ruajtura me ngrirje humbin vetitë e tyre fillestare.
4. Format e tjera alternative të ruajtjes përmes metodave antike me përqendrime të larta të kripës ku si preparat për ruajtje është vetëm kripa në përqendrime të larta mirëpo së fundmi shumë studime shkencore nga mjekësia kanë treguar se ushqimet e kripësuara nuk janë të shëndetshme për organizmin e njeriut dhe si të tilla duhet të shmangen maksimalisht.

Bimët tuaja të specit mund të marrin ngjyrë vjollce sepse ato janë kanë sasi të tepërt të hekurit, të ulëta në lëndë ushqyese si fosfori, ose janë prekur nga ndryshime ekstreme të motit (luhatjet e temperaturës së lartë dhe të ulët), duke përfshirë ngricën.

Lexoni më poshtë dhe mësoni të gjitha përgjigjet e mundshme se pse specat tuaj po marrin ngjyrë vjollce!

Pse specat e mi janë vjollcë?
Ngjyrosja vjollcë që prek specat, mund të shkaktohet nga disa fatorë të zakonshëm të cilët duhet t’i dini.

Arsyeja numër një pse specat marrin ngjyrë vjollce është se atyre u mungojnë lëndët ushqyese. Lënda ushqyese më tipike që u mungon është fosfori dhe kur nuk plehërohen siç duhet.

Teprica e hekurit është një tjetër problem i zakonshëm me bimët e specit që bën që pjesët e specave të kthehen në vjollcë.

Shumë diell, dhe në netët ose mëngjeset jashtëzakonisht të ftohta, janë një tjetër kombinim kritik që shpesh rezulton në specat e tëra që marrin ngjyrë vjollce praktikisht “brenda natës”.
Rritja e specave jashtë sezonit dhe përballja me ngricat e papritura dhe vesa e rëndë e mëngjesit, janë gjithashtu arsyet kryesore që specat marrin ngjyrë vjollce.

Duke pasur parasysh ato që u thanë më lartë; vlen të përmedet poashtu se ka edhe lloje të shumta specash që prodhojnë speca që në mënyrë të natyrshme kanë një ngjyrë vjollce gjatë një fazë zhvillimi ose në një tjetër. Këto speca janë krejtësisht të ngrënshëm por nuk kanë shumë shije.

Hapat kryesor për kultivimin e kërpudhave janë :

Përgatitja e sporeve: Hapi i parë është përgatitja sporeve, i cili është miceli i kërpudhave që do të përdoret për të rritur trupin frutor. Ju ose mund të blini spore ose ta bëni vetë duke marrë një pjesë të vogël të indit të kërpudhave nga një trup i shëndetshëm frutor dhe duke e rritur atë në një pjatë Petri ose kavanoz.

Përgatitja e substratit: Më pas, duhet të përgatisni substratin, i cili është materiali mbi të cilin do të rriten kërpudhat. Substrati i zakonshëm për kërpudhat Shampinjon përfshijnë plehun e kompostuar, kashtën. Substrati duhet të sterilizohet për të vrarë çdo baktere të mundshëm.

Inokulimi: Pasi sporet(miceli) dhe substrati të jenë gati i përziejmë dhe i vendosim në një enë me vrima për ajrim. Mbulojeni enën me mbështjellës plastik dhe inkuboni në një temperaturë prej 23-27°C për rreth 2 javë derisa miceli të ketë kolonizuar plotësisht substratin.

Krijimi kërpudhës:  Pasi miceli të ketë kolonizuar plotësisht substratin, hiqni mbështjellësin dhe vendoseni enën në një mjedis më të freskët me lagështi më të lartë (rreth 16-18°C dhe lagështi 85-90%). Kjo do të stimulojë që kërpudhat të fillojnë të rriten. Mbajeni substratin me lagështi dhe spërkateni rregullisht me ujë.

Vjelja: Kërpudhat do të fillojnë të formojnë kunja dhe më pas do të rriten në trupa frutash të pjekur. Mblidhni ato duke i tërhequr butësisht nga substrati kur të jenë rritur plotësisht.

Mirëmbajtja: Pas vjeljes, mund ta përsërisni procesin duke shtuar një substrat të ri në enë dhe duke përsëritur hapat e inokulimit dhe frytdhënies.

Me respekt,

Agro Portal

Spërkatja tek mjedra ka filluar të bëhet që nga muaji mars, detajet për trajtimin dimëror të mjedrës i gjeni në artikullin e mëposhtëm.

TRAJTIMI DIMËROR I MJEDRËS

Ndërsa, sa i përket plehërimit apo ushqimit të mjedrës, më poshtë gjeni përgjigjen:

Për të arritur rendimete rekorde, mjedra duhet plehëruar rregullisht në kohën e duhur. Rekomandohet që fillimisht fermeri të ketë analizat e tokës, dhe në bazë të tyre të aplikohet plehërimi.

Në periudhën e qetësisë relative dimërore plehërohet me plehëra organik (i stallës, i pulave etj) ndërsa tani vetëm kemi hyrë në vegjetacion dhe rekomandohet që kur bimët të arrijnë lartësinë rreth 40 cm varësisht nga analizat e tokës, të plehërohet me plehëra që përmbajnë azot, plehërat mund të jenë granulare, kristalore ose likuide, varësisht prej mënyrës që e kultivoni mjedrën me mulch foli apo pa të.

Rekomandojmë që të kontaktoni agronomët e zonës për kohën e saktë të plehërimit.

Phacelia tanacetifolia është një specie bimore nga familja Boraginaceae, vendase në Amerikën e Veriut.

Facelia është një bimë njëvjeçare që rritet  30 deri 80 cm. Bima lulëzon nga pranvera deri në fillim të verës.

Facelia është efektive në parandalimin e kullimit të azotit dhe shtypjen e barërave të këqija , për shkak të krijimit të saj të shpejtë. Është një burim i mirë i polenit dhe nektarit për pjalmuesit dhe substancave të tjera të dobishme.

Disa nga këshillat e përgjithshme për kultivimin e bimës Facelia: 

Kultivimi

1. Facelia preferon tokë pjellore të drenazhuar mirë me një pH midis 6.0 dhe 7.5.
2. Drita dhe temperatura: Facelia preferon diellin e plotë, dhe mund të tolerojë temperatura të ndryshme.
3. Mbjellja: Facelia mund të mbillet në pranverë ose vjeshtë. Mbillni farat direkt në tokë në një thellësi prej 5 deri 8 cm ndersa distanca nga rendi në rend prej 10 deri 15 cm. Fara duhet mbuluar mirë dhe te ujitet pasi preferon toka të lagështa.
4. Mirëmbajtje: Facelia kërkon pak mirëmbajtje përveq ujitjes së rregullt. Në përgjithësi është bimë rezistente ndaj dëmtuesve. Një aplikim i lehtë i plehrave ose kompostit të balancuar mund të shtohet në tokë përpara mbjelljes.
5. Vjelja: Procesi i vjeljes së facelisë mund të bëhet në mënyra të ndryshme, në varësi të përdorimit të saj. Nëse facelia rritet si një kulturë plotësuese, atëherë bimët mund të korrren dhe përdoren si ushqim për kafshët, si lëndë organike për kompost ose si pleh organik për tokën.Nëse facelia rritet si një bimë zbukuruese, atëherë bimët mund të lihen në vend dhe të shërbejnë si një dekorim i bukur për kopshtin. Në këtë rast, mbeturinat e bimëve mund të hiqen pasi të bien lulet dhe të mbetet vetëm kërcelli.

   Në përgjithësi, vjelja e facelisë bëhet në kohën e duhur për përdorimin e dëshiruar të bimëve. Për të korrur facelian, prisni bimët në nivelin e tokës me një teh të mprehtë ose një drapër. Bimët mund të lihen në tokë për t’u tharë, ose ato mund të varen me kokë poshtë në një vend të thatë dhe të ajrosur mirë për disa ditë derisa të thahen plotësisht. Pas kësaj, bimët e thara mund të përdoren për qëllimin e tyre të synuar

Në përgjithësi, facelia është një bimë e lehtë për t’u rritur që ofron përfitime të shumta për kopshtin dhe mjedisin.

Jo tek të gjithë llastarët e vjetër dalin llastarët e rinj nga toka, në rastet kur nuk dalin llastarë të rinj, atëherë llastarët e vjetër të aktivizuar nuk duhet të shkurtohen edhe pse ata nuk janë shumë rentabilë sa i përket rendimentit, pasiqë janë më të ndieshëm ndaj sëmundjeve dhe dëmtuesve.

Në rastin konkret, ashtu siç po e cekni edhe ju, nëse ka llastarë të rinj nga toka, PO, duhet të bëhet shkurtimi i llastarëve të vjetër, në momentin që del llastari i ri dhe arrin madhësi prej 3-5 cm; prerja e llastarit të vjetër bëhet në nivel me tokën.

Kostoja për ngritjen e 1.0 ha me boronicë mund të sillet prej 25,000€-35,000€ (duke përfshirë: fidanet cilësore të certifikuara, substratin profesional-torfën për rregullimin e pH-së së tokës dhe sistemin modern të ujitjes), por, pa sistem kundër breshërit – sistemi kundër breshërit pastaj është kosto shtesë që sillet prej 12,000-18,000€/ha varësisht prej prodhuesit dhe materialit të përdorur.

Ju, nga kjo sipërfaqe mund të keni një rendiment prej 8 deri 12 tonë/1 ha, gjithnjë nën hipotezën që i keni kryer të gjitha praktikat e mira të kultivimit të boronicës. Çmimet sillen nga 2.5-4.5€/kg, varësisht prej tregut te eksportit dhe sezonalitetit të prodhimit.

Varietetet kryesore të boronicës që u janë përshtatur kushteve klimatike të Kosovës janë: Duke, Bluecrop, Draper, Spartan, Aurora, Liberty etj., ndërsa, për 1.0ha, ju duhet t’i mbillni 3300 fidane të certifikuara të boronicës.

Sa i përket shitjes, momentalisht fermerët e mëdhenj të boronicës pra, fermerët liderë, kanë një bashkëpunim shumë të mirë për të siguruar shitjen e produktit, i cili kryesisht i dedikohet eksportit. Pra, nuk ka pikë grumbulluese të dedikuar vetëm për boronicë, por, duhet të bashkëpunosh me fermerët e mëdhenj e me përvojë, për të siguruar shitjen.

Ju lutem, për informata shtesë mos hezitoni të na kontaktoni përmes platfomës “Pyesni Ekspertin” https://agroportal-ks.com/pyetje-dhe-pergjigje/

Përgjigje: Po ka leverdi ekonomike të kultivoni 20 ari me mjedër. Nëse zgjedhni varietetet pranverore (vjelja gjatë muajit Qershor), ju rekomandojmë varietetin: Willamette ndërsa, nëse zgjedhni varietetet vjeshtore, ju rekomandojmë varietetet: Delniwa dhe Enrosadira (vjelja nga fundi i Korrikut, deri tek ngricat e para vjeshtore). Rendimentet tek mjedra varen shumë faktorë si: kushtet klimatike, zgjedhja e fidaneve cilësore, investimi dhe perkujdesi i fermerit etj. Në vitin e mbjelljes, rendimenti për 20 ari sillet nga 300-600 kg, ndërsa nga viti i dytë e tutje nga 2000–2500 kg.

Ju lutem ta kontaktoni Shoqatën e përpunuesve të pemëve dhe perimeve në Kosovë “PePeKo”, https://www.facebook.com/PemePerimeTeKosoves

Po ka levërdi për ta kultivuar boronicën edhe në sipërfaqe prej 10 ari. Ju, nga kjo sipërfaqe mund të keni një rendiment prej 1.0 deri 1.5 tonë/10 ari, gjithnjë nën hipotezën që i keni kryer të gjitha praktikat e mira të kultivimit të boronicës. Çmimet sillen nga 2.5-4.5€/kg, varësisht prej tregut dhe sezonalitetit të prodhimit.

Varietetet kryesore të boronicës që u janë përshtatur kushteve klimatike të Kosovës janë: Duke, Bluecrop, Draper, Spartan, Aurora, Liberty etj., ndërsa, për 0.1ha apo 10 ari, ju duhet t’i mbillni 330 fidane të certifikuara të boronicës.

Ju lutem, për informata shtesë mos hezitoni të na kontaktoni përmes platfomës “Pyesni Ekspertin” https://agroportal-ks.com/pyetje-dhe-pergjigje/

Nëse e keni fjalën për përdorim të farës se pishës në mjekësi, ato kontribuojnë në funksionimin më të mirë të sistemit riprodhues dhe imunitar, mund ti gjeni në kompanitë të ndryshme farmaceutike dhe te pastiçerive.

Ndërsa, për shumimin e pishave dekorative, mund t’i kontaktoni shitësit e bimëve dekorative në këtë rast edhe pishave të ndryshme.

Përgjigje: Rendimentet tek mjedra varen shumë nga kushtet klimatike. Në vitin e mbjelljes rendimenti për 15 ari sillet nga 100- 400 kg, ndërsa nga viti i dyte e tutje nga 1500 – 2000 kg,

Përgjigje:  Ujitja në mëngjes është më e preferuar se sa ujitja në mbrëmje. Në mbrëmje uji qëndron në tokë rreth rrënjëve, gjë që nxit kalbjen, rritjen e kërpudhave dhe insekteve.

Përgjigje:  Kostoja e ngritjes së 15 ari me mjedër është rreth 1500 euro, ndërsa sa i përket përfitimeve dallon nga çmimet e shitjes së mjedrës, e cila variona nga viti në vit. Duke shikuar trendet e 10-te viteve te fundit Mjedra konsiderohet kultura më profitabile që kultivohet në vendin tonë.

Përgjigje: Sikurse edhe bimët tjera njëvjeçare ashtu edhe patatet nga dëmtimet e shkaktuara nga breshëri rezultojnë që të kenë dëme shumë vështirë të rikuperueshme dhe zvogëlim të rendimentit. Duke e marr parasysh se masa vegjetative është dëmtuar nga breshëri në kushte normale preferohet të përdoren preparate kimike në baze bakri dhe biostimulues,  që ndihmojnë në kurimin e plagëve p.sh Ridomil Gold, pastaj duhet të ketë intensitet të shtuar të ushqyerjes me ushqime foliare si dhe trajtim të kombinuar të aminoacideve.

P.S: Trajtimi i tille nuk garanton 100% rezultate në rastet kur demet e shkaktuara nga breshëri janë mbi masën 60-70%, dhe këto ndërhyrje të propozuara nuk garantojnë rikuperim të plote në rastet kur demi është i madh.

Përgjigje: Duke u bazuar në fotografitë e dërguara dhe bazuar në simptomat që mund të vërehen në fotografi, dyshimet e para janë për paraqitjen e bakteries Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici në bimën e specit. Dyshimet e para dhe më të përafërta janë të ngjashëm me simptomat e bakteries në fjalë ose mund të jetë edhe të Virusit dredhës të gjetheve ( Leaf Curly Virus ) i cili zakonisht atakon specat dhe domatet.

Si mase preventive për parandalimin e shpërndarjes së kësaj sëmundje është menaxhimi i mirë i tokës me ajrosje dhe me masa agroteknike mirëpo si masa tjera kimike mund të ndërmerret përdorimi i preparateve kimike me materie aktive TIOFANAT METIK me koncentrim 0.1% (10g për 10 l ujë) dhe me spërkat çdo bime me 0.5 L tretësire të përgatitur nëse e gjen këtë produkt, nëse jo, duhet të gjendet ndonjë produkt tjetër alternativ si SCORE (difeconazol) + Quadris ose Promesa në konbinim, dhe sigurisht preferohet edhe largimi mekanik i bimëve të infektuara dhe djegia e tyre duke patur kujdes që mos të shpërndahen mbetjet e bimës së infektuar në pjesët tjera të parcelës.

Përgjigje: Në bazë të kushteve agroekologjike të cilat i posedon Kosova, ne rekomandojmë që pemët e imëta janë kulturat më profitabile të cilat mund të kultivohen në Kosovë. Nga grupi i pemëve të imëta, që hynë: Dredhëza, Boronica, Mjedra, Manaferra, Aronia etj., e veçojmë Mjedrën e cila ka arritur rezultate shumë të mira në dekadën e fundit në vendin tonë.

Përgjigje: Lidhur me pyetjen konkrete, më poshtë mund ti  gjeni produktet që mund të përdoren për luftimin dhe largimin e urithit:

1. Tablete – (Aluminium phosphide)
2. Largues (repelent) me zërim

Këto dhe produkte të ngjashme mund ti gjeni te shitësit e imputëve anekënd Kosovës

Përgjigje: Viteve të fundit kemi një klimë të paqëndrueshme pasi që çdo vit është e ndryshme, por, për kultivarët e hershëm pranverorë nevojitet më pak ujitje në fillim të vegjetacionit pasi që stina e pranverës në vendin tonë karakterizohet me reshje të vazhdueshme. Numri i ujitjeve varet nga sasia e reshjeve dhe fenofaza në të cilën gjendet mjedra, por edhe nga tipi i tokës.

Në tokat e kullueshme ujitja duhet të kryhet më shpesh, por me sasi më të vogël të ujit, ndërsa në tokat që e mbajnë më gjatë ujin atëherë ujitja duhet të kryhet më rrallë.

Për të diture saktësisht se sa duhet te ujitet, rekomandojmë të instalohen senzorët e lagështisë, dhe në bazë të tyre të aplikohet ujitja.

Përgjigje: sipas përshkrimit tuaj kultura juaj bujqësore Qep dhe Hudhër është sulmuar nga larvat e Mizës se Qepës, e cili tanimë ka lëshuar larvat të cilat njihen si “Krimbi i bardhë i Qepës. Përveç dëmeve të shkaktuar nga ky insekt në shumicën e rasteve fillon edhe kalbëzimi i kokës se qepës, ku në rast se parcela konsiderohet të jetë prekur mbi 50% të sipërfaqes atëherë dëmet janë të pa rikuperushme.

Masat që duhet të ndërmarrën:

Si masë më e mirë për të parandaluar paraqitjen e këtij krimbi është qarkullimi bimorë duke e shmangur kultivimin e bimëve te familjes “ALLIUM” (familja e qepëve) për se paku 3 deri në 4 vitet ne atë parcellë. Kurse në rast se larva tashme është prezentë në bimët tuaja, varësisht nga situate në teren duhet të përdoret preparat kimik “Pyrethroid” nëse mund ta gjeni në barnatoret bujqësore.

Përgjigje: Limoni rritet në vendet me klimë mesdhetare deri në tropikale, ne nuk kemi kushte të favorshme klimatike për kultivimin e limonit. Kështu që duhet pasur parasysh disa faktorë: temperatura e ultë, nëse e kultivon në vazo, kualiteti i substratit apo paraqitja e ndonjë sëmundje apo importimi i fidanit me ndonjë sëmundje.

Përgjigje: Sëmundjet kryesore që e sulmojnë mjedrën në Kosovë janë:

1. 1. Phytophthora root rot – Kalbëzimi i rrënjës së mjedrës
   2. Phragmidium rubi-idaei – Ndryshku i verdhë i mjedrës
   3. Botrytis cinerea – Kalbëzimi i hirtë i mjedrës
   4. Agrobacterium tumefaciens – tumori i rrënjëve të mjedrës
   5. Didymella applanata – djegia dhe tharja e llastareve të mjedrës

Përgjigje: Po, zakonisht rendimentet në bujqësinë organike janë më të ulëta sepse nuk lejohet përdorimi i plehrave minerale por vetëm plehrave organike.

Përgjigje:

Pesticidet që përdoren në bujqësinë konvencionale / intensive NDALOHEN të përdoren në bujqësinë organike.

Por, pesticidet organike mund të përdoren. Edhe në tregun e Kosovës mund të gjinden pesticidet organike

Përgjigje: Evropa ka rregulloren/standardin organik me numër 834/2007

Bazuar në këtë rregullore janë përpiluar edhe etiketat të cilat janë të mbrojtura me ligje.

Produktet organike identifikohen ne baza te logos/etiketës në të,

Llogo duhet të përmbajë:

• Gjethja e gjelbër me ylle përfaqëson standardin organik të EU-se
• XK ,  është kodi i Kosovës për Bujqësinë Organike
• Bio , është statusi organik i produktit
• 139 , është numri i trupës certifikuese në listën e trupave të akredituara në EU.
• Non-EU Agriculture, do te thotë që produkti nuk është i prodhuar në shtetet e EU-së por është prodhuar sipas Standardit Organik dhe për tregun Evropian.

Ligjërisht këtë logo mund ta përdorin vetëm ata prodhues për produktet e tyre të certifikuara me standardin organik nga një trup certifikuese të Akredituar.

Në qoftë se në produktet konvencionale përdoret kjo logo, ky quhet mashtrim i klientit dhe këto raste kompanitë dënohen për mashtrim.

Përgjigje: Duke pasur parasysh qe tani në fidanishten evropiane prodhohet vetëm material i gjelbër fidanor, dhe në Kosove është duke u importuar ky material fidanor atëherë mbjellja duhet të behet nga mesi i majit deri në mesin e qershorit.

Fidanishtet e rajonit prodhojnë edhe material fidanor me rrënjë të zhveshura, atëherë nëse mbjellët ky material fidanor rekomandohet të mbjelljet gjatë muajve mars-prill.

Përgjigje: duke u bazuar në të dhënat e grumbulluara nga Shoqata e përpunuesve të pemëve dhe perimeve për vitin 2021, sasitë e grumbulluara dhe te përpunuara të pemëve dhe perimeve janë si më poshtë:

Perime  Sasia në tonelata             Pemë    Sasia në tonelata

Speca    4,719                                 Mollë    4,400

Domate 1,149                                Vishnje  1,500

Lakër     698                                 Kumbull 630

Tranguj 467                                  Pemë të imta  579

Karrota 293.5                               Dardhë   50

Përgjigje: Në këtë kohe mjedra duhet të trajtohet:

– Vajra minerale në kombinim me preparate në bazë bakri, për izolimin e vezëve të insekteve dhe për parandalimin e sëmundjeve.

Ndërsa, sa i përket plehërimit:

– Te përdoret plehu i djegur i stallës 10 tonë/ha.

Përgjigje: Përshëndetje të nderuar, duke u bazuar në raportin e publikuar nga Dogana e Kosovës për vitin 2021, sasia e importuar e perimeve të ngrira është rreth 1700 tonelata, të cilat kryesisht importohen nga vendet si: Serbia, Kroacia, Polonia, Turqia, Maqedonia e Veriut dhe Belgjika.

Sasia e importuar e ndarë sipas llojeve të perimeve të ngrira është siç vijon në tabelën e më poshtme:

*Sqarim: Të dhenat e paraqitura më lartë janë marrë nga statistikat e importit të publikuara nga Dogana e Kosovës për vitin 2021

Përgjigje: Për periudhën e kalimit flitet në nenin 36 (part 2) e bi-OS apo AOS ose EC 889/2008

Periudha e kalimit nga aktiviteti konvencionale në Bujqësi Organike është një periudhe që quhet periudha e kalimit/konvertimit.

Toka dhe pemët në këtë rast si kultura shumë vjeçare si molla, dardha, kumbulla duhet të menaxhohet duke përdorur praktika organike, për 36 muaj para vjeljes së frutave që I bie Kalim viti I parë (K1), Kalim viti I dytë K2, Kalim viti I tret K3, dhe në vitin e katërt ato produkte quhen organik ose bio.

Sqarim: Kjo periudhe është vendos nga ekspert evropian, për arsye të pastrimit të tokës dhe pemëve që janë trajtuar paraprakisht me preparate kimike të ndaluara nga standardi organik.

Përgjigje: Koha më e mirë për krasitje të boronicës është nga mesi i muajit shkurt deri në fund të marsit. Temperaturat duhet te jene +2C për të kryer këtë proces të rëndësishëm pomoteknik. Për më shumë rreth krasitjes së boronicës, Shoqata nacionale ‘Mjedra e Kosovës’ organizon ditë fushore për krasitje në fshatin Maxhunaj të Vushtrris me 16 shkurt nga ora 10:30 tek pemishtja e boronicave BerryKode. Demostrimi i krasitjes do te behet nga ekspert holandez.

Përgjigje: Kultivari vjeshtor Mapema, krasitet pasi që të përfundon vegjetacioni (nga mesi i nëntorit) në 3-5 cm mbi sipërfaqen e tokës. Nëse nuk e keni bërë akoma krasitjen atëherë, mundeni edhe në këtë periudhë kur temperaturat janë mbi zero gradë Celzius.

Përgjigje:

Tani nuk është koha për trajtime për shkak të kushteve klimatike. Trajtimet duhet te bëhen në fund të muajit shkurt apo fillim te muajit mars.

Përgjigja: Nëse mendoni për bimën që në shoqëri quhet Çaji i malit, ose Latinisht quhet Sideritis, ky përdoret gjerësisht si në trajtimin e kollitjes, bronkitit, astmës dhe dhimbjeve në stomak, Në mjekësisë tonë popullore përdoret si mjet relaksimi, gjatë bronkit dhe astmë bronkiale, kundër ftohjes dhe emfizemës së mushkërive.

Kultivimi:

Në aktivitetin e kultivimit ka pas tendenca dhe përvoja nga kompania Agroprodukt, e cila ka testuar ketë bime për kultivim, por rezultatet kanë tregu që nuk ka qenë e suksesshme.

Grumbullimi:

Te kjo bime kryesisht Grumbullohen pjesët mbi tokë të bimës, kërcelli me gjethe dhe lule (të quajtura Sideriti herba). Afati për mbledhjen: Bima mblidhet në qershor dhe korrik, gjatë lulëzimit. Mjetet për korrje: Thikë ose gërshërë. Metoda e mbledhjes: Pritet vetëm kërcelli me lule me brisk të mprehtë dhe mbi pjesën ulët. Gjethet nuk mblidhen. Pastrohet nga rëra dhe toka. Nuk duhet të mblidhen bimët që kanë lulëzuar më shumë se ç ‘duhet dhe bimët e infektuara me sëmundje. Nuk duhet të shkulet sepse në pjesën që përdoret (bari) nuk guxon të ketë pjesë të rrënjës që do të zvogëlonin cilësinë e tij. Çaji i malit mblidhet në mot me diel.

Përgjigje:

Për tërshërën që gjendet në plantacionet me grurë mund të përdoret një input i quajtur Husar, me sasi prej 1 L/ha në kohen sapo ju vëreni  prezencën e tërshërës në parcelë.

Preferohet te përdoret edhe inputi me emrin Trajner të njëjtën kohë se është antistres, mbron dhe është ushqyes për grurin.

Përgjigje:

Afati optimal i shartimit të qershisë së egër është fundi i marsit, fillimi i prillit.

Përgjigjja

Kultivari më aktual për industrinë e freskët tek mjedra është kultivari Italian Enrosadira. Keni parasysh që ky kultivar nuk rekomandohet për ngrirje.

Përgjigja:

Fillimisht ju dëshirojmë suksese në kultivim të boronicës. Vazot 45 litra janë të përshtatshme në kultivim të boronicës, te ne në Kosovë kemi plantacione me vazo 25 dhe 35 litra, mirëpo jetëgjatësia e pemishtes zgjatet nëse mbillen në vazo 45 litra.

Përgjigjja:

Pema e mollës, si çdo pemë frutore, në përputhje me rrethanat, është e prirur për sëmundje dhe dëmtues të ndryshëm. Rekomandohet trajtimi vjeshtor, që tani më është i parealizueshëm për arsye të kushteve klimatike. Të rekomandojmë që trajtimin ta bëni ne fund të muajit shkurt apo fillim të marsit (varësisht prej kushteve klimatike), me vaj mineral të rafinuar, i cili gjendet me emra tregtar të ndryshëm nëpër barnatore bujqësore në Kosove.