Sëmundjet kyçe që prekin pemët me bërthamë dhe menaxhimi i tyre

Pemët me bërthamë, duke përfshirë pjeshkët, kumbullat, qershitë dhe kajsitë, janë gjithashtu kultura të cilat rriten në Kosovë e të cilat posedojnë vlera të larta ushqyese. Megjithatë, kultivimi i këtyre pemëve vjen me sfida, veçanërisht në menaxhimin e sëmundjeve të ndryshme që prekin ato. Nga infeksionet kërpudhore deri te plagët bakteriale, pemët bërthamore janë të ndjeshme ndaj një sërë sëmundjesh që mund të ndikojnë rëndë në rendimentin, cilësinë dhe madje edhe mbijetesën e këtyre pemëve. Kuptimi i këtyre sëmundjeve, shkaqeve të tyre dhe mënyra e menaxhimit të tyre është thelbësore që pemishtja me pemë bërthamore të jetë e shëndetshme dhe të sigurojë një rendiment optimal e të kënaqshëm për kultivuesit e tyre

Sëmundjet më të zakonshme që prekin pemët me bërthamë, duke përfshirë simptomat, shkaqet dhe praktikat më të mira për parandalimin dhe kontrollin e tyre janë:

Sëmundjet kryesore dhe Masat e kontrollit

1. Kalbëzimi i Frutave (Monilinia fructigena): Një sëmundje shumë e përhapur në pemishte që prek pemë si molla, dardha, pjeshka, qershia, dhe kajsia. Shenjat fillestare të sëmundjes përfshijnë njolla të murrme në lule dhe fruta, që zhvillohen më tej duke shkaktuar kalbjen e frutave. Frutat e infektuara shpesh thahen dhe kthehen në fruta të mumifikuar.
   Kontrolli: Masa agroteknike si evitimi i plehërimit të tepërt azotik dhe largimi i frutave të infektuara. Trajtimet kimike përfshijnë aplikimin e fungicideve dimërore dhe para vjeljes me triazole si tebukonazol dhe difenokonazol.

2. Gjethepërdredhësja e Pjeshkës (Taphrina deformans): Një sëmundje që prek kryesisht pjeshkën dhe bajamen, duke shkaktuar deformime në gjethe, lule, dhe fruta. Shenjat përfshijnë trashje të indit të gjetheve dhe përdredhje të tyre, gjë që mund të çojë në rënie të prodhimit dhe tharje të pemëve.
   Kontrolli: Trajtimet përfshijnë përdorimin e fungicideve si ziram dhe tiram në vjeshtë dhe pranverë, si dhe preparate me bazë bakri për të parandaluar përhapjen e infeksionit.

3. Hiri i bërthamoreve (Podosphaera pannosa var. persicae): Hiri i bërthamoreve shfaqet në kajsi, qershi, nektarinë, pjeshkë dhe kumbulla në mbarë botën. Kjo është një sëmundje kërpudhore e shkaktuar nga Sphaerotheca pannosa dhe Podosphaera. Hiri zhvillohet në gjethe, lastarë të rinj dhe fruta. Humbjet e rendimentit që vijnë nga infeksionet e frutave mund të arrijnë në më shumë se 50%. Sphaerotheca pannosa dimëron si micel në sythin e brendshëm të sythit të pjeshkës. Gjethet infektohen kur bashkohen nga sythat. Infeksioni dytësor i gjethit ndodh gjatë gjithë sezonit të rritjes. Konidet prodhohen lehtësisht dhe përhapen nga era. Mbirja e konideve ndodh nga 2 deri në 37ºC (Optimale në 21ºC). Gjethja është më e ndjeshme ndaj infeksionit gjatë natës.Shenjat përfshijnë një shtresë të hirtë të micelit mbi pjesët e infektuara të bimës, që çon në përtharjen e tyre.
   Kontrolli: Rekomandohet heqja e lastarëve të infektuar në dimër, heqja e frutave të prekura gjatë rrallimit, mbajtja e ujitjes në minimum, përdorimi i varieteteve rezistente dhe aplikimi i fungicideve efektive. Masa kimike përfshin përdorimin  e fungicideve sistemike të grupit të triazolëve (penkonazol) dhe strobilurinave, duke trajtuar pemën disa herë para dhe pas lulëzimit.

4. Gjethebiruesja e Bërthamorëve (Stigma carpophila): Kjo sëmundje prek pemët bërthamore si kajsia, qershia, pjeshka, kumbulla, dhe bajamja, duke shkaktuar njolla në gjethe që kthehen në vrima të vogla. Dëmtimet mund të arrijnë deri në 30-60% në vitet e favorshme për sëmundjen.
   Kontrolli: Trajtimet përfshijnë përdorimin e preparateve me bazë bakri dhe ditiokarbamate në dimër dhe trajtime të mëtejshme gjatë pranverës.

5. Kroma e Pjeshkës (Venturia carpophyla): Një patogjen kërpudhor që prek kryesisht pjeshkën dhe nektarinën, duke shkaktuar njolla të errëta në frutat dhe degëzat e prekura. Sëmundja ul vlerën estetike dhe komerciale të frutave dhe mund të shkaktojë humbje të mëdha të prodhimit.
   Kontrolli: Krasitja e degëzave dhe degëve të infektuara dhe aplikimi i fungicideve si kaptan, squfur, dhe fungicide sintetike janë masa efektive për menaxhimin e sëmundjes.

6. Ndryshku i Kumbullës (Tranzschelia pruni-spinosae): Infekton kumbullën, kajsinë dhe bajamen, duke shkaktuar dëme të mëdha si rënia e gjetheve dhe reduktimi i rendimentit. Pemët e prekura rëndë mbesin pa gjethe dhe janë të ndjeshme ndaj dëmtimeve të dimrit.
   Kontrolli: Përdorimi i fungicideve preventive si ditiokarbamatet dhe trajtimet e rregullta në intervale dyjavëshe janë kritike për kontrollin e sëmundjes.

7. Lia e Kumbullës (Plum pox virus): Një nga sëmundjet më të dëmshme për kulturat bërthamore, që shkakton rrëzimin e parakohshëm të frutave dhe ulje të cilësisë së tyre. Dëmet ekonomike mund të jenë shumë të mëdha, veçanërisht në kultivarë të ndjeshëm.
   Kontrolli: Përdorimi i materialit mbjellës të pastër nga virusi, eliminimi i pemëve të infektuara, dhe kontrolli i vektorëve të virusit, si dhe përdorimi i kultivarëve rezistentë ose tolerantë janë masa thelbësore.

Sëmundjet që prekin pemët me bërthamë kanë një ndikim të madh në cilësinë dhe rendimentin e tyre. Menaxhimi i duhur dhe ndërhyrjet e hershme janë të domosdoshme për të mbajtur shëndetin e pemëve dhe për të siguruar një prodhim cilësor dhe të qëndrueshëm.

Nga Arbnora Berisha për Agro Portalin