Luledielli (Helianthus annuus L.) është një kulturë thelbësore e rritur për vajin e tij ushqimor dhe farat. Ndërsa përshtatet në klima të ndryshme, luledielli është i ndjeshëm ndaj sëmundjeve të shumta, të cilat mund të ndikojnë ndjeshëm në rendimentin dhe cilësinë. Prej sëmundjeve të cilat është e ndjeshme kultura e lulediellit, vrugu i lulediellit, i shkaktuar nga oomicetet e Plasmopara halstedii, shquhet si një nga patogjenët më shkatërrues.
Luledielli përballet me një mori sëmundjesh, kryesisht me origjinë kërpudhore, bakteriale dhe virale. Më të zakonshmet përfshijnë:
- Vyshkja nga Sclerotinia (Sclerotinia sclerotiorum)- Kjo sëmundje kërpudhore çon në vyshkje dhe kolaps të bimëve për shkak të kalbjes së rrënjëve dhe kërcellit.
- Ndryshku (Puccinia helianthi): Karakterizohet nga pustula në gjethe dhe kërcell, ndryshku mund t’i zhvesh rëndë dhe t’i dobësojë bimët.
- Kanceri i kërcellit Phomopsis (Diaporthe helianthi): Kjo sëmundje shkakton lezione të errëta në kërcell, duke dobësuar bimën dhe duke shkaktuar kancerin e kërcellit.
- Vyshkja nga Verticillium (Verticillium dahliae): Një patogjen kërpudhor i tokës që bllokon sistemin vaskular, duke rezultuar në vyshkje dhe ngecje në rritje.
- Vrugu i lulediellit (Plasmopara halstedii): Një patogjen që infekton rrënjët dhe indet sistemike, duke shkaktuar klorozë, ngecje të rritjes dhe reduktim të prodhimit të farës.
Vrugu i lulediellit (Plasmopara halstedii) – Simptomat dhe cikli i jetës
Vrugu i lulediellit manifestohet përmes disa simptomave, duke përfshirë njolla klorotike (të verdha) në kotiledone dhe gjethe, ngecje në rritje dhe infeksion sistemik që çon në vdekjen e bimës. Patogjeni paraqitet në kushte të lagështa, duke lëshuar zoospore të cilat notojnë dhe depërtojnë si të tilla ndërsa mund të mbijetoj në tokë si oospore për shumë vite, duke e bërë menaxhimin e vështirë.
Metodat konvencionale të mbrojtjes
Metoda më efektive për menaxhimin e vrugut të lulediellit është nëpërmjet kultivimit të hibrideve rezistente të lulediellit. Programet e mbarështimit (përmirësimit gjenetik) punojnë vazhdimisht për të inkorporuar gjenet e rezistencës në varietetet komerciale. Trajtimet e farave me fungicide, të tilla si metalaksil, ofrojnë mbrojtje kundër infeksioneve fillestare që mund të shkaktojnë zoosporet para se të infektojnë bimën. Qarkullimi bimor i lulediellit me kultura jo-pritëse (kultura të tjera (familja e bishtajoreve etj.) redukton inokulimin e tokës së patogjenit, duke ulur gjasat e shpërthimit të sëmundjes. Heqja e mbeturinave të bimëve të infektuara nga fusha minimizon burimin e infeksionit për kulturat e mëvonshme.
Mbrojtja kimike
Përveç mbrojtjes gjenetike dhe metodave thelbësore kulturore, sëmundja mund të kontrollohet kimikisht edhe nga fungicidet, të aplikuara për trajtimin e farës.
- Fungicidet, të aplikuara për trajtimin e farës ku, komponimi i përdorur gjerësisht është mefenoksami (ose metalaksil), por efikasiteti i këtij përbërësi aktiv është ndikuar nga shtame të ndryshme të patogjenit, shumë prej të cilave janë bërë tolerante/rezistente ndaj mefenoksamit.
- Fungicide (aplikime foliare) me materie aktive Azoksistrobina, emrat komercial të cilat gjenden në treg: Zoxis 250 SC, Legado, Quadris 25 SC, Promesa, Sinstar ;
- Fungicide kurative me materie aktive Cymoxanil, emrat komercial me të cilat gjendet në treg: Cupertine Super, Twingo.
- Fosfonatet (p.sh., Fosetyl-Al) në treg mund të gjenden me emrat komercial si: Previcur Energy 840 SL, Optix 80 Disperss, Profiler.
- Benzamidet (p.sh., Fluopicolide) emri tregtar: Infinito.
- Amidet e acidit karboksilik (p.sh., Mandipropamidi) emri tregtar: Revus
Metodat alternative të mbrojtjes
Ndërsa fungicidet kimike paraqesin shqetësime mjedisore dhe shëndetësore, metodat alternative për menaxhimin e vrugut të lulediellit po fitojnë rëndësi për shkak të qëndrueshmërisë dhe sigurisë së tyre:
Menaxhimi i integruar i dëmtuesve (IPM): Kjo qasje kombinon praktikat kulturore, biologjike dhe mekanike. Përdorimi i farave pa sëmundje, optimizimi i kohës së mbjelljes dhe monitorimi i rregullt i fushave janë pjesë e strategjive të IPM.
Kontrolli biologjik: Hulumtimi është në vazhdim për përdorimin e mikroorganizmave të dobishëm për të luftuar Plasmopara halstedii. Disa baktere dhe kërpudha janë premtuese për të ndihmuar në luftimin e patogjenit duke e tejkaluar atë ose duke prodhuar komponime antagoniste.
Përdorimi i inputeve organike: Përdorimi i inputeve organike të tokës si komposti dhe biochari mund të përmirësojë shëndetin e tokës dhe të ndihmojë në luftimin e sëmundjeve. Këto ndryshime përmirësojnë strukturën e tokës, rrisin aktivitetin mikrobik dhe mund të ulin indirekt presionin e sëmundjes.
Produkte natyrale: Ekstraktet nga bimët si Neem dhe hudhra kanë treguar veti antifungale. Këto mund të aplikohen si spërkatje në gjethe për të reduktuar ashpërsinë e vrugut të lulediellit.
Vrugu i lulediellit përbën një kërcënim të rëndësishëm për prodhimin e lulediellit në mbarë botën. Ndërsa metodat tradicionale si varietetet rezistente dhe trajtimet fungicide mbeten themelore, ka një zhvendosje në rritje drejt qasjeve të qëndrueshme dhe miqësore me mjedisin. Menaxhimi i integruar i dëmtuesve (IPM), kontrolli biologjik dhe përdorimi i inputeve organike përfaqësojnë të ardhmen e menaxhimit të sëmundjeve të lulediellit. Kërkimi dhe inovacioni i vazhdueshëm në këto fusha do të jenë thelbësore për të siguruar prodhimin e qëndrueshëm të lulediellit përballë presioneve të sëmundjeve në zhvillim.
Nga Arbnora Berisha për Agro Portalin
